تعداد تالیفات علم ژئوفیزیک از نظر کمیت در سطح بالایی نیست
امین عباسی، دبیر انجمن ژئوفیزیک ایران با بیان این مطلب‌که در حوزه تالیف و ترجمه در حوزه علم ژئوفیزیک از نظر کمیت در سطح بالایی قرار نداریم، گفت: ما بیشتر از منابع مرجع مطرح در سطح دنیا استفاده می‌کنیم و تا به امروز کمتر نیازی برای تالیف و ترجمه از سوی پژوهشگران و اندیشمندان ما احساس شده است. اگر چه به اندازه کمی در تولید این علم در سطح جهانی نقش داریم اما استفاده بسیارخوبی از منابع مرجع موجود در دنیا داشته‌ایم.-
دکتر عباسی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با تاکید بر این موضوع که در مستند‌سازی دستاوردهایمان می‌توانیم بهتر عمل کنیم، بیان کرد: ما در زمینه ژئوفیزیک و صنایع مرتبط با آن در سطح عملیاتی و کاربردی خوب عمل می‌کنیم و دستاوردهای خوبی نیز در کشور و در سطح بین‌المللی داشته‌ایم اما دستاوردهای خود را به‌درستی مستند‌سازی نمی‌کنیم. این مشکل را در سطح ملی داریم و مستند‌سازی مناسب علمی نیز در کشور نداریم. هر تلاشی می‌کنیم مربوط به همان زمان است و بدون مستند‌سازی درست آن‌را رها می‌کنیم و نفرات بعدی که وارد این حوزه می‌شوند باید همه چیز را از نو شروع کنند. امیدواریم بتوانیم در آینده نزدیک در این مورد بهتر عمل کنیم.
معاون اداری-مالی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران افزود: این انجمن با مراکز علمی، بولتن‌ها، نشریات و کتاب‌های مرجع دنیا در حوزه ژئوفیزیک تفاهمنامه و ارتباط کاری خوبی برقرار کرده است. این مراکز علمی آخرین و جدیدترین آثار و دستاوردهای خود را برای مراکز علمی ارسال می‌کنند و استادان و پژوهشگران ما منطبق با این منابع به دانشجویان این رشته آموزش می‌دهند و یا پژوهش می‌کنند.
وی با ذکر این نکته که در حوزه کاربردی و عملی ژئوفیزیک از کشورهای دیگر دنیا عقب نیستیم، اظهار کرد: به‌عنوان نمونه در حوزه ژئو‌ترمال (زمین‌گرمایی) که رشته نوینی در دنیاست دانشمندان ما در سطح بسیار بالا و با استانداردهای بین‌المللی در حال پژوهش و فعالیت هستند. عده‌ای از پژوهشگران در تماس و ارتباط با صنعت نفت و گاز و انرژی نیازهای داخلی را در این حوزه برطرف می‌کنند ولی برای گسترده‌شدن این صنایع در سطح بین‌المللی و به‌روز بودن دانش و تکنولوژی باید بر ارتباطات بین‌الملل، مباحث تئوریک (تولیدات پایه علمی) و به‌ویژه تالیف منابع علمی تمرکز بیشتری داشت.
دکتر عباسی در ادامه در معرفی انجمن ژئوفیزیک ایران و نحوه فعالیت آن به ایبنا گفت: انجمن ژئوفیزیک ایران از سال 1354 فعالیت رسمی خود را آغاز کرد اما به دلیل افت و خیزهای دوران انقلاب فعالیت چندانی نداشت و دوباره پس از انقلاب تجدید فعالیت کرد. اساسنامه انجمن‌های علمی در راستای توسعه و گسترش مبانی دانش و تکنولوژی وابسته به هر رشته و انجمن خاص است. بر همین اساس انجمن ژئوفیزیک ایران در راستای توسعه و گسترش دانش و تکنولوژی رشته ژئوفیزیک در دو بخش فیزیک زمین و فیزیک فضا فعالیت می‌کند که هر یک از این دو رشته شامل گرایش‌های مختلفی هستند.
وی که دارای مدرک دکترای ژئوفیزیک (زلزله‌شناسی) است در تشریح دو حوزه فیزیک زمین و فضا عنوان کرد: فیزیک زمین در ارتباط با سرشت و پدیده‌های زمینی، اکتشاف و منابع قابل استفاده برای بشر در روی کره زمین (منابع هیدروکربنی و معدنی) است که در کشور ایران به‌طور ویژه بر منابع نفت و گاز متمرکز است. از گرایش‌های این رشته می‌‌توان به زلزله‌شناسی، لرزه‌شناسی، ژئو‌مغناطیس، ژئو‌الکتریک، گرانی‌سنجی، لرزه-آتشفشان‌شناسی و ژئو‌ترمال اشاره کرد.
دبیر انجمن ژئوفیزیک ایران ادامه داد: هواشناسی، ازن و آلودگی هوا، یونوسفر، کیهان‌شناسی و فیزیک خورشید از گرایش‌های فیزیک فضاست. تلاش برای پی بردن به ماهیت علمی و چیستی پدیده‌ها در کشور ما سابقه تاریخی دارد و موسسه ژئوفیزیک نیز یکی از مراکز علمی و پیشکسوت حوزه ژئوفیزیک در ایران است. این رشته علاوه بر ماهیت علوم وابسته، روی کاربرد و تکنولوژی مربوط به کاربرد این علوم هم فعالیت می‌کند.
عباسی، پژوهشگر حوزه ژئوفیزیک در تشریح فعالیت‌های علمی و پژوهشی این انجمن در سطح ملی و بین‌المللی بیان کرد: انجمن ژئوفیزیک جامعه علمی این رشته در کشور را یکجا جمع کرده و رسالت علمی مندرج و مصوب در اساسنامه را پوشش می‌دهد. این انجمن هر دو سال یکبار یک کنفرانس ملی ژئوفیزیک برگزار می کند که در آن دستاوردهای علمی حوزه ژئوفیزیک در ایران و جهان با حضور صاحب‌نظران، پیشکسوتان، دانشمندان و دانشجویان این رشته مرور می‌شود.
وی در ادامه به برگزاری سمینار «ژئوفیزیک اکتشافی نفت» در مهر‌ماه سال جاری اشاره کرد و افزود: این انجمن به‌طور سالانه نیز سمینارهایی را برگزار می‌کند. سمینار یک‌روزه «ژئوفیزیک اکتشافی نفت» در همین راستا برگزار می‌شود. در این سمینار تلاش می‌شود از دانشمندان برجسته دنیا که در این حوزه صاحب‌نظر و فعال هستند برای ایراد سخنرانی دعوت شود. مقالات این سمینار نیز در دو سطح شفاهی و پوستری ارایه خواهد شد.
دبیر انجمن ژئوفیزیک ایران هدف برگزاری این سمینار را بررسی مسایل مربوط به اکتشاف منابع هیدروکربنی مانند نفت و گاز عنوان کرد و گفت: در شرایط کنونی و تحریم کشور، انجمن در مشورت با جامعه علمی کشور به این نتیجه رسید که پتانسیل‌های علمی کشور را در این حوزه دور هم جمع کند تا گوشه‌ای از مشکلات کشور در این شرایط مرتفع شود. شرکت‌های چند‌ملیتی در حوزه نفت و گاز تحت فشارهای ناشی از تحریم، شرایطی را فراهم کرده‌اند که لازم بود پژوهشگران، محققان و دانشمندان این رشته به کمک حوزه اکتشاف نفت و گاز بیایند.
عباسی در معرفی محورهای اصلی این سمینار علمی بیان کرد: در این سمینار بیشتر بر تعبیر و تفسیر مخازن نفت، روش‌های غیر‌لرزه‌ای در اکتشاف نفت، چاه‌پیمایی لرزه‌ای، ژئو فیزیک مخازن نفت به منظور استخراج و تولید و روش‌های ژئوفیزیک اکتشافی در منابع گاز تاکید خواهد شد.
معاون اداری-مالی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ادامه یادآور شد: در حاشیه این سمینار شرکت‌های نفتی فعال در حوزه اکتشاف در نمایشگاهی جدیدترین آثار و دستاوردهای علمی و عملی چون تجهیزات، منابع علمی و کتاب‌های مرجع را ارایه می‌کنند. پس از پایان سمینار نیز همچون روال معمول در دیگر سمینارها و همایش‌های انجمن، دستاوردهای این سمینار در قالب نرم‌افزار و کتاب و مجله و همچنین در سایت انجمن مستند‌سازی می‌شود. مجموعه مقالات مطرح شده در این همایش به‌صورت کتاب الکترونیکی منتشر خواهد شد.
وی درباره نحوه انتشار کتاب مجموعه مقالات این سمینار توضیح داد: انتشار این کتاب به‌صورت الکترونیک و در راستای برنامه انجمن برای استفاده و بهره‌وری بیشتر از فضای مجازی در راه گسترش و معرفی بیشتر این حوزه از علم است زیرا در فضای مجازی ذخیره اطلاعات در حد بسیار وسیعی امکان‌پذیر و دسترسی به اطلاعات نیز آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است.
دبیر انجمن ژئوفیزیک در تشریح نحوه اطلاع‌رسانی انجمن در زمینه معرفی فعالیت‌های خود و همچنین دستاوردهای این حوزه از علم عنوان کرد: این انجمن برای اطلاع‌رسانی فعالیت‌های خود و اخبار مرتبط با این حوزه در سطح ملی و بین‌المللی دو پایگاه اطلاع‌رسانی فعال دارد. یکی از این پایگاه‌ها به نشانی (www.nigs.ir) عمومی است و کلیه اخبار، اطلاعات و مشخصات انجمن، مقالات، کتاب‌ها و نشریات پژوهشگران و صاحب‌نظران (مجله ژئوفیزیک ایران) در آن ارایه شده است. پایگاه دیگر نیز به نشانی (www.igconference.ir) ویژه کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی مرتبط با حوزه کاری انجمن است. در این پایگاه علاوه بر اطلاعات مربوط به سمینارها و کنفرانس‌ها، مطالب علمی و مقالات مرتبط ثبت می‌شود.
عباسی از انتشار چندین عنوان نشریه علمی به همت این انجمن خبر داد و بیان کرد: نشریه تخصصی علمی-پژوهشی با عنوان «مجله ژئوفیزیک ایران» به‌صورت فصلنامه منتشر می‌شود که در ISC نیز نمایه شده‌است. در هر شماره از این نشریه 10 مقاله پذیرفته شده منتشر می‌شود. مطالب این مقالات شامل روش‌های علمی و دستاوردهای جدید دانشمندان و محققان این رشته در زمینه روش‌ها، تئوری‌های علمی و دستاوردهای کاربردی و تجهیزات مربوط به دانش و تکنولوژی‌های فیزیک زمین و فیزیک فضا است.
وی ادامه داد: انجمن تلاش دارد در آینده نزدیک، یک نشریه مجله تخصصی دیگر در حوزه ژئوفیزیک را به زبان انگلیسی و دو شماره در هر سال منتشر کند. همچنین انجمن با مجله «فیزیک زمین و فضا» که از سوی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران منتشر می‌شود ارتباط نزدیک دارد.
این پژوهشگر حوزه ژئوفیزیک در تکمیل بحث یادآور شد: این انجمن تمام فعالیت‌های حوزه ژئوفیزیک در سطح کشور را پوشش می‌دهد. امضای تفاهمنامه‌های علمی و پژوهشی از جمله امضای تفاهمنامه با حوزه اکتشاف نفت از برنامه‌های انجمن است. از مراکز علمی که با انجمن ژئوفیزیک ارتباط نزدیک علمی و پژوهشی دارد دانشگاه صنعتی شاهرود است. امیداست انجمن بتواند نخستین شماره نشریه علمی- پژوهشی «ژئوفیزیک کاربردی» را به‌طور مشترک با دانشگاه صنعتی شاهرود تا پایان سال جاری، منتشر کند.
دکتر عباسی با طرح این مساله که انجمن‌های علمی ما به هم‌افزایی و همپوشانی بیشتر از چیزی که امروز وجود دارد نیازمندند، گفت: انجمن ژئوفیزیک ایران امروز ارتباط خوبی را با دیگر انجمن‌های علمی کشور برقرار کرده است و تلاش دارد این ارتباطات را قوی‌تر و منسجم‌تر ادامه دهد. شورای انجمن‌های علمی کشور نیز در حال حاضر در تلاش برای پوشاندن و برطرف کردن نقاط ضعف و کاستی‌های موجود، در راستای عملکرد بهتر انجمن‌هاست.
دبیر انجمن ژئوفیزیک ایران با بیان اینکه برای تولید علم در سطح بین‌المللی به سرمایه و امکانات بیشتر نیاز داریم، اظهار کرد: اگر امروز با این امکانات بتوانیم و خیلی هنرمندانه عمل کنیم، اینست که علم تولید شده در دنیا را به‌صورت آماده دریافت و بدرستی منتقل و استفاده کنیم. برای تولید علم در سطح بین‌المللی به سرمایه‌های فیزیکی بسیار بیشتری (امکانات تجهیزاتی و مالی) احتیاج داریم. ما به دلیل ضعف مالی در برقراری ارتباطات بین‌المللی نیز ضعیف عمل می‌کنیم. تنها منابع مالی انجمن‌ها در حال حاضر، برگزاری دوره‌های تخصصی آموزش و دریافت حق عضویت است.
وی در تکمیل بحث افزود: انجمن‌ها به دلیل اینکه غیر دولتی هستند از نظر اقتصادی بنیه قوی ندارند. دولت باید برای شروع کار توسعه انجمن‌ها و نظام‌های صنفی، به انجمن‌ها کمک کند تا بتوانند اندکی پا بگیرند و خودکفا شوند تا بتوانند در راستای نیل به اهداف علمی و تولید علم در کشور مفیدتر و مؤثرتر واقع شوند. شاید یکی از راه‌های خارج کردن انجمن‌های از وضعیت نابسامان اقتصادی، پیشنهاد ایجاد صندوقی برای کمک به آنها باشد.
دبیر انجمن ژئوفیزیک دغدغه اصلی در حوزه علم را مشکل اقتصادی و کم‌اعتمادی به پژوهشگران و محققان ایرانی دانست و افزود: ما دو واژه کلیدی را در ادبیات علمی کشور گم کرده‌ایم: باور و اعتماد. باید به دانشمندان و محققان خود اعتماد کنیم و امکانات مالی و تجهیزاتی لازم را برای انجام پژوهش‌های علمی برایشان فراهم کنیم.
عباسی گفت: ما به پژوهشگر و محققی که زندگی خود را در این راه گذاشته اعتماد نمی‌کنیم. ما توانایی‌های دانشمندان و محققان خود را آن‌طور که باید باور نداریم. ما نسبت به مسایل و افراد باور‌پذیری پایینی داریم. باید باور کنیم خداوند در وجود هر یک از انسان‌ها توانایی‌های مختلفی قرار داده که در کنار هم این توانایی‌ها می‌توانند مجموعه کامل و قدرتمندی را ایجاد کنند که گره‌گشای بسیاری مشکلات است. ما باید با همگرایی بیشتر از همه توانایی‌های موجود بهره بگیریم.
این پژوهشگر در ادامه عنوان کرد: به‌عنوان نمونه علم ژئوفیزیک با این همه پتانسیل، گستره و کاربرد، چرا باید تا این حد مغفول و کمتر شناخته باقی بماند. ما در بهشت منابع معدنی دنیا هستیم ولی متاسفانه از این همه منابع خدادادی ارزشمند و این طبیعت چهارفصل و تنوع آب و هوایی موجود در کشور، درست بهره‌برداری نمی‌کنیم.
دبیر انجمن ژئوفیزیک ایران که در زمینه پژوهش و تولید دستاوردهای علمی این حوزه نیز فعال است در ادامه درباره طرح علمی که خود مبتکر آن است توضیح داد: «سامانه پایش و هشدار خطر زمین‌لرزه تهران» که در کشور ثبت اختراع شده است در بدترین شرایط 10 درصد خسارات و تلفات جانی زمین‌لرزه را کاهش می دهد. اصل ایده این طرح در کشورهای توسعه یافته شکل گرفته و پیاده شده است اما این طرح سازگار با محیط طبیعی، لرزه‌خیزی، جغرافیایی و زیستی، امکانات و مختصات شهر تهران، طراحی شده است.
این پژوهشگر در تشریح قابلیت‌های این سامانه به ایبنا گفت: این سامانه پیش از اینکه موج ویرانگر زلزله به ما برسد شریان‌های حیاتی شهری مانند آب، برق، گاز و مترو را قطع می‌کند. بخش زیادی از خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله از شکسته شدن همین شریان‌ها و از جمله انفجار خطوط لوله گاز است.
عباسی در پایان یادآور شد: برای مستند‌سازی این طرح، کتابی الکترونیک حاوی مختصات و مشخصات و قابلیت‌های کاربردی این طرح برای انتشار در فضای مجازی در دست تدوین دارم. این طرح یکی از آرمان‌های دست‌یافتنی است که می‌تواند در به بار نشستن حاصل تلاش علمی و پژوهشی دانشمندان این حوزه، ارزیابی شود . در صورت حمایت بیشتر از این حوزه و کاربردی کردن دستاوردهای این‌چنینی در صنعت، در آینده شاهد پیشرفت‌های بیشتر و بهتری خواهیم بود.