زندگی «حسابی» یعنی پژوهش و فهمیدن چیزی جدید
نگاهی به زندگی و آثار این دانشمند به مناسبت سالروز درگذشتش
12 شهریورماه سالروز درگذشت مردی است که بی‌گمان حق بزرگی بر گردن دانش، علم و فرهنگ این مرز و بوم دارد. پرفسور محمود حسابی، دانشمند برجسته کشورمان که تلاش خستگی ناپذیرش درعرصه آبادی و رونق دانش در ایران بی‌نظیر است. مردی با عزمی راسخ و روحی بلند که زندگی را تنها در «پژوهش و فهمیدن چیزی جدید» معنا می‌کرد.-
استاد حسابی قرآن كریم را حفظ بود و به آن اعتقادی ژرف داشت. دیوان‌حافظ را نیز از بر داشت و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم‌مقام، اشراف كامل داشت.
شروع تحصیلات متوسطه وی، مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو پس از دو سال تحصیل در منزل، برای ادامه تحصیل به كالج آمریكایی بیروت رفت و در سن هفده‌سالگی، لیسانس ادبیات، در نوزده سالگی لیسانس بیولوژی و پس از آن، مدرك مهندسی راه و ساختمان گرفت.
استاد همچنین در رشته‌های پزشكی، ریاضیات و ستاره‌شناسی به تحصیلات آكادمیك پرداخت. به دلیل وجود روحیه علمی و علاقه، به تحصیل رشته فیزیک در دانشگاه سوربن پرداخت و در سال 1927 میلادی در سن 25سالگی، دانشنامه دكترای فیزیك خود را با ارایه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلولهای فتوالكتریك» با درجه عالی دریافت كرد.
پروفسور حسابی کتاب‌هایی در حوزه علم فیزیک تالیف کرد که اکثر آن‌ها به عنوان مرجع علمی دانشگاهی مورد استفاده قرار گرفته است.
یک عمل درست، بهتر است از هزار نصیحت
پرفسورحسابی را بی شک می‌توان «مرد نخستین‌های ایران» نامید. کارنامه زندگی وی سرشار از کارهایی است که برای اولین بار در کشور انجام گرفته است. تدوین قانــون ملی شدن نفت و اولین رییس هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران، بنیان‌گذاری رآکتور اتمی و پـایه گذاری سازمان انرژی اتمـی کشـور، ایجاد انجمن زبان فارسی و بنیان‌گذاری فرهنگستـان زبـان ایـران، اولین نقشه‌برداری مدرن فنی در ایـــران، پایه‌گذاری اولین کارگاه ساخت قطعات اتومبیل در کشور، ساخت و راه‌اندازی اولین آنتن فرستنده کشور، ایجــاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران، ساخت اولین آزمایشگاه علوم پایه، ساخت اولین دستگاه خورشیدی،ساخت اولین هولوگـرام در کشور، پایه‌گذاری انجمن فیزیک ایران، پایه‌گذاری دارالمعلمین عالی، پایه‌گذاری دانشسرای عالی، تعیین ساعت ایران، اولین استاد ممتاز دانشگاه، راه‌اندازی اولین لیـزر ایران، پایه‌گذاری مؤسسه ژئـوفیزیک، پایه‌گذاری رصدخانه نوین ایران، ساخت اولین ژنراتور آبی، پایه‌گذاری مدارس عشایری کشور، بنیان‌گذاری مرکز عدسیسازی کشور، بنیان‌گذاری بخش اپتیـک دانشکده علـوم، راه‌اندازی اولین مرکز زلزله شناسی ایـران، پایه‌گذاری بخش آکوستیـک دانشکده علـوم، پایه‌گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره، اولین نماینده دایمی ایران در سازمان بین‌المللی هستهای، پایه‌گذاری اداره اوزان و مقیاسها و تدوین قانون استاندارد و تاسیس موسسه استاندارد از زحمات به بارنشسته پرفسور حسابی است. وی در عمل نشان داد که به این سخن خود اعتقادکامل دارد: « یک عمل درست، بهتر از هزار نصیحت است»
راه پیشرفت، ارزش نهادن به علم و تحقیق است
پروفسور حسابی کتاب‌هایی در زمینه فیزیک تالیف کرده است که اکثر آن‌ها به عنوان مرجع علمی دانشگاهی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. ديدگاني فيزيکی دانشگاه تهران، واژه‌نامه تخصصی فيزيک، فيزيک حالت جامد، نگره کاهنربايی، ديدگانی کوانتيک و ارایه رساله‌های متعددی در زمینه‌های گوناگون فیزیک از تالیفات دکترحسابی است. وی از زمره مردمانی است که معتقد بود «راه پیشرفت، ارزش نهادن به علم و تحقیق است» و برای به ثمر رسیدن اعتقادش در تمام عمر کوشید.
محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت.