کتابهای بانکداری اسلامی؛ از تحسین تا نقد
رشته «بانکداری اسلامی» که تنها سه سال از زمان ایجاد آن در نظام آموزش عالی می‌گذرد صاحب کتابهای متعدد تالیفی و ترجمه‌ای از نویسندگان فعال در حوزه اقتصاد و بانکداری اسلامی است. به اعتقاد کارشناسان تعدادی از این کتاب‌ها تحسین برانگیز و برخی فاقد اعتبار لازم هستند._
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی پیرو مصوبه ایجاد رشته «بانکداری اسلامی» در سال ۸۷ منابع ۳۳ واحد درسی آن‌را نیز معرفی کرده است و این در حالی است که برخی از منابع حوزه بانکداری با توجه به تصویب قانون بانکداری بدون ربا با عمری نزدیک به ۳۰ سال همچنان پیشتاز و برخی خالی از تفکر دینی‌اند.
شناسایی و بررسی کتابهای حوزه اقتصاد به ویژه بانکداری بدون ربا نخستین قدم در تحقق آرمان‌های بانکداری اسلامی است. این امر مستلزم نگاه دینی توام با بینش علمی مولفان به مقوله بانکداری است. نیازسنجی و به روز آمدی مولفان نیز حائز اهمیت است.
اسماعیل ابونوری، استاد تمام دانشگاه و عضو انجمن اقتصاددانان آمریکا (AEA) در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره منابع و کتابهای حوزه بانکداری اسلامی کتاب دکتر ایرج توتونچیان را به عنوان بهترین کتاب این حوزه معرفی کرد.
وی که عضو حلقه علمی کرسی اقتصاد ایران است، برخی کتابهای حوزه اقتصاد را خالی از هرگونه رتبه علمی دانست و این آثار را داری متن‌هایی «داستانوار» توصیف کرد.
نویسنده «تاریخ تحول اقتصاد مدرن ژاپن» در ادامه شاخص مطلوبیت منابع بانکداری اسلامی را نگاه ویژه مولف آن به اسلام دانست و گفت: این آثار باید در شان اسلام نوشته شود، بنابراین زحمت چند برابری را می‌طلبد.
این استاد نمونه دانشگاه مازندران در سال ۸۹ با اشاره به تلاش بیش از سه دهه نویسندگان کشورهای مسلمان دنیا مانند پاکستان و مالزی در زمینه بانکداری اسلامی، همکاری حوزه و دانشگاه را اصلی‌ترین عامل رشد تالیف منابع علمی «بانکداری اسلامی» معرفی کرد.
احمد جعفری صمیمی، استاد تمام دانشگاه مازندران و نویسنده «جهانی شدن – شاخص‌ها و جایگاه اقتصاد ایران» نیز به تلاش‌های جمهوری اسلامی درابتدای انقلاب برای معرفی ایران به عنوان الگویی در زمینه بانکداری اسلامی اشاره کرد. وی تالیف کتابهایی در زمینه بانکداری اسلامی را ماحاصل برگزاری نشست‌ها و ارایه مقاله‌های تخصصی و ارتباط علمی حوزه و دانشگاه در طول سال‌های متمادی در این زمینه عنوان کرد.
کتاب، نخستین ابزار تحقق اهداف بانکداری اسلامی
ابونوری معتقد است مولفان برای دستیابی به تحلیلی از رفتار اقتصادی مسلمانان باید شاخص‌های رفتاری انسان مسلمان و غیر مسلمان را در آثارشان مشخص کنند.
وی گفت: زمانی شاهد «رشد دانش بانکداری اسلامی» خواهیم بود که تعریف درستی از بانکداری اسلامی داشته باشیم.
ابونوری تربیت کارشناسانی آشنا با تحلیل رفتارهای اقتصادی مردم مسلمان و رشد دانش بانکداری اسلامی را از نخستین اهداف شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی برای ایجاد رشته بانکداری اسلامی دانست.
نویسنده مقاله «معرفی الگوی جدید توزیع درآمد در ایران» افزود: بانکداری اسلامی یعنی «بانکداری بدون ربا» که ربا خود نیازمند تعریف است. البته باید گفت به شدت در حوزه نظریه‌پردازی مفاهیم دینی دچار ضعف هستیم و باید در این زمینه هزینه کنیم. مباحث علوم‌انسانی پیچیده‌تر از انرژی هسته‌ای است.
بانک‌ها تجربه‌های مکتوب ندارند
بیشترمنابع ارایه شده شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی برای رشته بانکداری اسلامی مربوط به دهه ۶۰ و ۷۰ است. به عبارتی دیگر قدمت تالیف این کتاب‌ها به طور تقریبی به بیش از ۲۵ سال گذشته بازمی‌‌گردد.
ابونوری عملکرد بانک‌ها را در تالیف کتابهای بانکداری اسلامی موثر دانست و تصریح کرد: در این سال‌ها هیچ یک از بانک‌های کشور به انتقال تجربه‌هایشان به صورت مکتوب اقدام نکرده‌اند و این‌کار باید جز وظایف آن‌ها قلمداد شود.
بار ربا بر دوش کتابهای بانکداری
غلامرضا مصباحی، استاد‌یار دانشگاه امام صادق(ع) در سال ۸۳ در مقاله‌‌ای با عنوان «بررسی آموزش اقتصاد پول و بانکداری در جمهوری اسلامی ایران» کتابهای حوزه بانکداری اسلامی را مورد توجه قرار داده است.
وی در بخشی از این مقاله با اشاره به منابع ترجمه‌ای این حوزه از بیتوجهی مترجمان در یادداشت‌نویسی بر این کتاب‌ها انتقاد و مباحث کتابهای حوزه «اقتصاد کلان» و «پولی بانکی» را فاقد هرگونه مباحث بانکداری اسلامی عنوان کرده است.
مصباحی با اشاره به این‌که قانون عملیات بانکی بدون ربا سال ۱۳۶۲ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است فهرستی از آثار منتشره شده در سال‌های بعد از تصویب این قانون را ارایه کرده است. کتابهایی که به عقیده وی خالی از مباحث بانکداری بدون رباست.
از جمله آثار این فهرست می‌‌توان به «اقتصاد پول» تالیف ابرهیم بیضایی در سال ۷۳، «پول و تورم» فرخ قبادی و فریبرز رییس دانا در سال ۶۸ و «پول- نظریه‌های پولی» باقر قدیانی در سال ۶۸ اشاره کرد.
مصباحی با ابراز تاسف از بیتوجهی مراکز علمی و دانشگاهی به آثار اختصاصی بانکداری اسلامی، کتابهای «عملیات بانکی داخلی» نوشته علی اصغر صفری و حسن کلهر، «عقود اسلامی در نظام بانکی بدون ربا» حمید بهمن‌پور و «پول و بانک از نظریه تا سیاست‌گذاری» علی ماجدی و حسن گلریز را از جمله ۳۱ عنوان کتاب تالیفی این حوزه عنوان کرد که به طور مشخص بانکداری بدون ربا را مورد توجه قرار داده‌اند.
کلام آخر
«بانکداری اسلامی» به عنوان رشته‌ای جدید در نظام آموزش عالی لزوم پیوند مولفان، محققان و صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه را می‌طلبد. تسلط همزمان بر مباحث و نظریه‌های روز دانش بانکداری و کتابهای فقهی از ابزار اساسی نویسندگان در تالیف کتابهای تخصصی بانکداری بدون رباست.