نگهداری بیش از 500 اثر نادر پزشکی در کتابخانه ملک

مهتا باصفا، رییس اداره کتابخانه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: 140 عنوان کتاب و رساله خطی از تالیفات ابن سینا در قالب 252 جلد، در این کتابخانه وجود دارد. مهمترین شرحی که به کتاب «قانون» ابن‌سینا نوشته شده با عنوان «تحفه‌السعدیه» اثر قطب‌الدین شیرازی، نفیس‌ترین نسخه شرح بر کتاب «قانون» ابن‌سینا متعلق به محمد‌بن محمود شمس‌الدین آملی و چندین نسخه از قانونچه که مهمترین خلاصه از کتاب «قانون» است نیز در گنجینه ملک دیده می‌شوند.

وی در معرفی نسخه‌های منفرد و رساله‌های خطی پزشکی نادر موجود در این مجموعه، اظهار کرد: در کتابخانه ملی ملک بیش از 200 نسخه منفرد و بالغ بر 500 رساله خطی پزشکی نادر از آثار دانشمندان ایرانی و غیرایرانی همچون ابوعلی سینا، سیداسماعیل جرجانی، عبدالله طبیب، ابوالقارح طبیب، محمدبن زکریای رازی و ژوزف پولاک، در موضوعات کلی پزشکی اسلامی، پزشکی یونانی، پزشکی هندی، داروشناسی، دامپزشکی، گیاهان دارویی و اصطلاحنامه‌های پزشکی نگهداری می‌شود.

رییس اداره کتابخانه موسسه ملک، ادامه داد: این آثار در زمینه موضوعات فرعی همچون بیماری‌های واگیردار، بیماری‌های روانی، بیماری‌های کلیه، دستگاه گردش خون، حجامت و فصد، بیماری‌شناسی، بیماری‌های زنان، بیماری‌های مغز و اعصاب، خواص گیاهان دارویی، بهداشت و تغذیه هستند.

با صفا، نسخه‌ای از کتاب «الذخیره‌الخوارزمشاهیه» را به‌عنوان یکی از نسخه‌های خطی پزشکی تک‌متنی منحصر به فرد و ارزشمند این کتابخانه دانست و گفت: این اثر،

از دیگر رساله‌های خطی پزشکی کتابخانه ملک می‌توان به شرح و ترجمه‌هایی از رساله طبی معروف امام رضا (علیه‌السلام) با عنوان «الذهبیه» اشاره کرد. بیش از 10 رساله خطی از این متن و شرح و ترجمه‌های آن که به خط شکسته نستعلیق کتابت شده، برای استفاده پژوهشگران علم طب اسلامی و سنتی در این کتابخانه وجود دارد.

تنها نسخه شناخته شده از متن عربی کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» در جهان است.

وی افزود: از دیگر رساله‌های خطی پزشکی کتابخانه ملک می‌توان به شرح و ترجمه‌هایی از رساله طبی معروف امام رضا (علیه‌السلام) با عنوان «الذهبیه» اشاره کرد. بیش از 10 رساله خطی از این متن و شرح و ترجمه‌های آن که به خط شکسته نستعلیق کتابت شده، برای استفاده پژوهشگران علم طب اسلامی و سنتی در این کتابخانه وجود دارد. در بین نسخه‌های خطی کتابخانه، همچنین مجموعه‌ای ارزشمند از متون پزشکی و دارویی همچون منظومه طبی، رساله‌ای در طب، حفظ صحه و دلایل النبض که از سوی شاعران به نظم درآمده و به خط زیبا کتابت شده، دیده می‌شود.

این مسوول، در ادامه در معرفی اجمالی از دیگر نسخه‌های خطی پزشکی و تک‌متنی این کتابخانه، عنوان کرد: «هدایه‌المتعلمین فی‌الطب» تالیف ربیع‌بن احمد بخارایی، «زبده‌الحکمه» تالیف حکیم دکتر ادوارد ژوزف پولاک نمساری اطریشی، «الکناش‌الفاخر» و «الحاوی» تالیف محمد‌بن زکریای رازی، «ضیاء نورالدین» تالیف محمدبن منصور گرگانی زرین دست و «تحفه سعدیه» تالیف محمد‌بن محمد قطب‌الدین شیرازی از جمله این آثار فاخر پزشکی هستند.

باصفا، افزود: «شرح فصول بقراط» از علی‌بن ابی‌الحزم قرشی، که از نامدارترین شرح‌های کتاب فصول بقراط در تمدن اسلامی است و همچنین «قانونچه چغمینی» تالیف محمود‌بن محمد چغمینی، که مهمترین چکیده کتاب «قانون» ابن سینا شمرده می‌شود نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شوند.

رییس اداره کتابخانه موسسه ملک با اشاره به آثار خطی پزشکان یونانی که در این کتابخانه وجود دارد، گفت: در این مجموعه بالغ بر 10 عنوان نسخه خطی و 30 عنوان رساله خطی از آثار طبی حکیمان یونانی به خط کاتبان ایرانی موجود است که از آن جمله می‌توان به نسخه‌هایی چون «طب کیمیایی»، «المعالجات القراطیه» و «جوامع کتاب جالینوس الی طوثروس فی‌النبض للمتعلمین» اشاره کرد. 

وی در ادامه اظهار کرد: در زمینه آثار جالینوس، طبیب بزرگ یونانی و شرح و تفسیر بر‌ آثار وی، بیش از ده‌ها رساله و نسخه خطی از سوی دانشمندانی چون ابوالحسن هبه‌الله بن صاعد بن‌تلمیذ، حنین‌بن اسحاق و محمدبن زکریای رازی تحریر و به خط خوشنویسان

علاوه بر نسخه‌ها و رساله‌های خطی مربوط به مبحث داروشناسی و درمان بیماری‌ها، بالغ بر 10 نسخه کامل گیاهان دارویی و بیش از 10 رساله خطی مربوط به خواص گیاهان دارویی از دانشمندانی چون میرزا عبدالله قاینی، شیخ ابوعلی سینا، علاءالدین نورالله، الغافقی اندلسی و زین‌العطار انصاری در کتابخانه ثبت شده‌اند

مشهور کتابت شده‌ است که از نظر زیبایی خط و نقش و نگار، در نوع خود منحصر به فرد هستند. این آثار، منابع پژوهشی مناسبی برای محققان به منظور بررسی پیشینه و تجارب گرانسنگ گذشتگان به‌شمار می‌آیند. 

باصفا درباره آثار پزشکی محمدبن یوسف طبیب هروی، که در این کتابخانه موجود است، توضیح داد: «جواهر‌اللغه»، «فرهنگ پزشکی»، «فرهنگ واژه‌های تحفه‌المجربات»، «اصطلاحات‌الامراض و غیرها من‌الطب» نمونه‌هایی از واژه‌نامه‌ها و اصطلاحنامه‌های تخصصی پزشکی و دارویی از آثار محمدبن یوسف طبیب هروی است که که به تعریف و توصیف اصطلاحات تخصصی علم پزشکی پرداخته‌اند. 

وی یادآور شد: علاوه بر نسخه‌ها و رساله‌های خطی مربوط به مبحث داروشناسی و درمان بیماری‌ها، بالغ بر 10 نسخه کامل گیاهان دارویی و بیش از 10 رساله خطی مربوط به خواص گیاهان دارویی از دانشمندانی چون میرزا عبدالله قاینی، شیخ ابوعلی سینا، علاءالدین نورالله، الغافقی اندلسی و زین‌العطار انصاری در کتابخانه ثبت شده‌اند. 

باصفا با ذکر این مطلب که در موضوع دامپزشکی نیز بالغ بر 10 نسخه منفرد و 25 رساله خطی در کتابخانه موجود است، افزود: از مهمترین آن‌ها می‌توان به «کامل‌الصناعتین»، «فرس‌نامه»، «بازنامه» و رساله‌های متعدد در علم بیطره اشاره کرد که به زبان فارسی و عربی تحریر شده‌اند.

رییس اداره کتابخانه موسسه ملک، در معرفی دیگر نسخه‌های خطی علمی موجود در این کتابخانه به ایبنا گفت: حدود 500 نسخه خطی در زمینه علم نجوم، در این گنجینه موجود است که در این میان می‌توان از آثار نفیسی چون «شرح 20 باب» و «شرح زیج سلطانی بورکانی» از عبدالعلی بیرجندی، کتاب «شرح زیج سلطانی بورکانی» از الغ بیک، «التفهیم» از ابوریحان بیرونی و «بیست باب اسطرلاب» از خواجه نصیرالدین طوسی نام برد.

وی در پایان اظهار کرد: حدود 60 عنوان کتاب در زمینه ریاضی و بیش از 50 اثر در زمینه علم شیمی (کیمیا و کیمیاگری) نیز در این مجموعه نگهداری می‌شود. «تحریر اصول اقلیدس» و «تحریر المجسطی» از خواجه نصیرالدین طوسی در زمینه ریاضی و همچنین «رساله کیمیا» ابن سینا، «بندی در کیمیا» از جابربن حیان و «کیمیا» از میرفندرسکی در حوزه علم شیمی از جمله این آثار هستند.