تاریخ کاربرد رنگ های سنتی جهان

تهیه و به کاربردن رنگ از هزاران سال پیش معمول بوده است و اطلاعات جامعه درباره رنگ سازی محدود و مستند به آثاری است که یا مورخین گفته اند و یا آنکه این سنت و هنر باستانی از گذشته تا به امروز در سرزمینها به نحوی باقیمانده و حفظ شده است .

در حال حاضر رسانه های خبری اعم از رادیو و تلویزیون ، روزنامه ها و مجلات و غیره در کنار سیر و مسافرت مردم کشورها به اقصی نقاط جهان  امکاناتی فراهم نموده است تا اطلاعات علمی و فنی از صنایع محلی و ملی مردم دنیا، به سرعت در جهان انتشار یابد، بالطبع همین امر باعث گسترش انواع تکنیکهای سنتی و محلی به اقصی نقاط جهان و بسط و گسترش و تکمیل آنها شده است.

باستان شناسان در طول تاریخ محققان و کاوش گران بسیار خوبی برای ارائه هنر و صنعت مردمان دوران باستان بوده و هستند. محققین باستان شناس و تاریخ نویسان دریافته اند که در هفت هزار سال پیش در مصر از پیشاب (ادرار) گاو  مدفوع خوک برای رنگرزی استفاده می کرده اند . در خرابه های شهر پمپی در ایتالیا رنگرزخانه هایی پیدا کرده اند .

در حفاری مقابر بسیاری از حکام و من جمله حفاری یکی از قبور متعلق به ملکه سبا در شهر غور ، پارچه ابریشمی به چند رنگ و پارچه پنبه ای به رنگ سرخ و طلادوزی کشف شده است و بسیاری دیگر از آثار، که نشان می دهد رنگ سازی و رنگرزی در تاریخ باستان اهمیت داشته است.

پیشینه هنر رنگرزی

شاید پیشینه هنر رنگرزی را بتوان در نقاشیهای سفال جستجو کرد. لوح های سفالی مکشوفه از تمدن سومر در بین النهرین نشان می دهد که آنها صنعت پختن سفال داشته اند و نوشته هایی که بر آنان دیده شده حکایت از این دارد که یک نوع رنگ آمیزی در حدود نوشتن خطوط بین آنها مرسوم بوده است.

الواحی که از این سرزمین کشف شده است حاکی است که زنان آن دوره از تاریخ برای تهیه لباسهای فاخر و زیبا از رنگ های گوناگون بهره می برده اند.

فن رنگرزی و رنگ آمیزی ابتدا از بدن انسان شروع گردیده و خودآرائی بیشتر از جانب مردان مرسوم بوده که این خودآرایی برای جلب زنان و یا ترساندن دشمنان صورت می گرفته است.

با تحقیق در مدارک باقیمانده از ادوار گذشته می توان نتیجه گرفت که مصرف حنا بین زنان آفریقایی مانند ایران مرسوم بوده است و یا بعدها هنر خالکوبی که به دلیل ثبات و ماندگاری جایگزین حناکاری شد.

سرخپوستان امریکای شمالی روپوش و جامه هایی می بافته اند که اطراف آن را با مو و رشته هایی از پی (عصب) حیوانات حاشیه می داده اند و با عصاره آلبالو رنگ آمیزی درخشان و جالبی می نموده اند که هنوز هم مرسوم است. در آن دوره استفاده از پوست حیوانات و پشم گوسفند و الیاف گیاهان به منظور پوشش و لباس مرسوم بوده است .

در دوران های اولیه تمدن بشری، رنگ آمیزی البسه با خاکهای ملوّن (رنگین) معمولا قهوه ای و قرمز و سیاه بوده که به دلیل عدم جذب به الیاف ، رنگهای مناسبی نبوده اند و  لذا مردمان آن ادوار کوشیدند تا رنگ را در دنیای گیاهان و حیوانات جستجو نمایند که اینکار نمونه ای از پیشرفت صنعت رنگرزی و استفاده بهتر از رنگهای با کیفیت است.

حرفه رنگرزی از ابتدای تمدن و تاریخ وجود داشته و در آن روزگار احتمالا 3 تا 5 رنگ طبیعی مورد استفاده قرار می گرفته که پس از گذشت چندین هزارسال به 30 عدد رنگ و بیشتر رسیده است.

در قرون 17 و 18و19 میلادی برای رنگ آمیزی پوست از رنگهای طبیعی مانند “بقم بنفش”، “سماق” و دیگر مواد “تانن دار” همراه با مواد معدنی نظیر “زنگار”، ” شنگرف”، “زاج سیاه و سفید” استفاده می شده است .

از اواسط قرن 19 میلادی با توسعه دانش شیمی و پیشرفت بشر در دانش رنگها هزاران رنگ به طریقه “سنتز” (مصنوعی) به وجود آمد.

قدمت دانش رنگی بشر

نکته جالب توجه در این میان آن که با نگاهی به گذشته در می یابیم از اولین روزهای تاریخ و ماقبل آن ، بشر رنگ های اصلی (قرمز- آبی- زرد)را می شناخته است:

در آن ادوار رنگ قرمز به وسیله حشره قرمزدانه و یک نوع صدف دریای به نام “ارغوان” و عصاره درختانی مانند آلبالو و شاه توت تهیه می شده است.

رنگ آبی از گیاه “وسمه” و “نیل” طبیعی و رنگ زرد از “زعفران”، برگ توت ، برگ مو، چنار، اسپرت و گلها تهیه می گردیده است. هرچند که تا کنون مشخص نشده به طور دقیق چه موقع و چه کسانی این موارد را کشف کرده اند .

با نگاهی به تاریخ تمدن اقوام و ملل جهان معلوم می گردد که مردمان اولیه که در کنار سواحل رودهای بزرگ سکنی داشته اند، سرنوشت تاریخ رنگرزی را در دست گرفته اند. چنانکه مردم کشور چین در کنار رود زرد ، هندیها در کنار رود گنگ، مصریان در سواحل نیل، مردمان کلده و آشور در بین رودهای دجله و فرات وارث تمدن های قدیم بوده اند که به آنها باید سومری ها و ایرانیان را نیز اضافه کرد.هرچند که محققین معتقدند در این میان، ملت چین دارای قدیمی ترین سنن هنری در رنگرزی الوان پارچه ها هستند.

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان

تاریخ تحول هنر و صنعت رنگ در ایران و جهان/ مهندس ناصر فرزان

شیمی و تکنولوژی رنگ/ دکتر سعادت جو

تاریخ پارچه  و الیاف / مجله بازرگانی و حرفه نساجی

مطالب مرتبط:

تاریخچه رنگرزی در جهان

رنگ های ایرانی

چاپ پارچه