ریاحی عالم: مولف باید از جامعیت آگاهی‌های علمی برخوردار باشد
ویژگی‌‌های مولف مجرب و تالیف مناسب دانشگاهی /1
مدرس دانشگاه علوم پزشکی تهران، در بيان مشخصات يک مولف برجسته و شاخص در حيطه‌های آموزشی و دانشگاهی، گفت: مولف شاخص باید از جامعيت دانايی‌ها و آگاهی‌های علمی به معنای اشراف داشتن بر اطلاعات پايه‌ای به عنوان شرط لازم، برخوردار باشد.
نادر ریاحی عالم، پژوهشگر نمونه بیست و دومین جشنواره پژوهش دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در این‌باره اظهار کرد: مولفان دانشگاهی را می‌توان به دو گروه عمده تقسيم كرد. گروه نخست مولفانی هستند كه در حيطه آموزشی، كتاب تدوين می‌كنند و تاليفات آن‌ها درباره عناوين و مطالب آموزشی واحدهای درسی دانشگاهی است. گروه دوم نیر مولفانی هستند كه در حيطه پژوهشی به تاليف كتاب می‌پردازند.
وی توضیح داد: كتاب‌های گروه نخست، اغلب درباه مبانی، اصول و قوانين علوم پايه تجربی و انسانی اعم از رياضی، فيزيک، شيمی، بيولوژی، منطق و فلسفه تالیف می‌شوند.
مدرس دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: چگونگی تشكيل مواد يا رخدادهای پديده‌های طبيعی و انسانی، نظريات و ايده‌های مبتنی بر تئوری‌های پشتيبانی‌كننده واقعيت‌ها، دیگر موضوعات کتاب‌های گروه نخست را تشکیل می‌دهند.
ریاحی عالم توضیح داد: كتاب‌های گروه دوم، اغلب درباره تحقيقات و پژوهش‌های انجام شده در تمام حوزه‌های مربوط به علوم تجربی و انسانی است كه ابتدا در كنگره‌ها و انجمن‌های علمی، نشست‌ها و سخنرانی‌های مختلف يا
حتی به‌صورت مكتوب (پوستر) ارايه شده، سپس در نشريات ادواری تخصصی به چاپ رسيده و در نهایت از سوی مجامع علمی در قالب کتاب عرضه شده‌اند.
وی با هدف توضیح بیشتر گفت: البته تعداد كتاب‌هايی كه تنها حاوی نتايج تحقيقاتی باشند، در مقايسه با تعداد كتاب‌های آموزشی گروه نخست اندک است، چرا که بيشتر سعی بر آن است كه نتايج تحقيقات جديد در تكميل كتاب‌های گروه نخست در قالب کتاب‌های تجديدچاپ شده ارايه و در اختيار جامعه علمی قرار بگیرند.
پژوهشگر نمونه بیست و دومین جشنواره پژوهش دانشگاه تهران، در پاسخ به این سوال که «با توجه به تعاریفی که ارایه کردید یک مولف دانشگاهی خوب باید از چه ویژگی‌هایی برخوردار باشد؟» گفت: مولف شاخص، نه تنها باید از جامعيت دانايی‌ها و آگاهی‌های علمی به معنی اشراف داشتن بر اطلاعات پايه‌ای به‌عنوان شرط لازم برخوردار باشد، بلكه از آن مهم‌تر بايد از قدرت تفهيم مطالب با هدف پيوند دادن مبانی اطلاعاتی علمی با يكديگر نيز تبحر داشته باشد؛ به‌گونه‌ای که به‌تدریج در طی آموزش و در نهایت در پايان فرآيند آموزش و تدوين كتاب، يک دانش‌آموز، دانشجو و یا دانش‌آموخته سطوح بالاتر، بتواند چنان هدايت شود كه به‌طور جامع از ارتباط اجزای علوم آموخته‌شده آگاه شود. در غيراين‌صورت شخص مورد آموزش، دارای اطلاعات جزيی، گسسته و غيرمرتبط با هم خواهد بود، كه منجر به استفاده‌های نظری و عملی مفيد و کاربردی نخواهد شد.
ریاحی عالم افزود: يک مولف مجرب، باید يا به‌صورت شخصی آن‌چنان از نتايج روز آگاهی داشته باشد يا خود درگير تحقيقات باشد، كه ضمن ارایه مطالب كتاب‌ها در قالب فرمول‌ها و قوانين، بتواند به دانش‌آموختگان بياموزد كه اين قوانين دارای محدوديت‌های بسياری هستند كه در كتاب‌ها با فرم ساده شده يا شكل پيچيده منطبق بر تئوری‌های نظری مرتبط با رخدادها و واقيت‌های طبيعی و علمی ارايه شده‌اند.
وی اظهار کرد: اين موضوع باعث مطلع شدن دانش‌آموختگان و به
فكر فرو رفتن آن‌ها می‌شود، كه لزوما همه مطالب مندرج در كتاب‌ها وحی منزل نبوده، بلكه لازم است به‌صورت دایم در اصلاح آن‌ها، به وسیله انجام تحقيقات و ارايه نظريات جديد كوشا بود، تا به واقعيت موضوع‌ها نزديک‌تر شد. بنابراین، لازم نيست به حفظ كردن همه جزييات پرداخت. در اين راه رويكرد آموزگاران و دانش‌آموختگان كمتر به طرح مسايل حفظی، بلكه بيشتر به سمت و سوی درک مطالب علمی خواهد رفت.
مدرس دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیان کرد: در این‌صورت تاليفات بروز و قابل استناد و مفيد، ضمن اين‌كه حاوی مطالب بنيانی‌اند، اما بايد مشتمل بر آخرين دستاوردهای علمی روز در طی پنج تا 10 سال گذشته باشند. اين تاليفات از نظر ظاهر، نحوه بيان و ارايه مطالب علمی نيز بايد مبتنی بر مثال‌های عينی و عملی و شواهد باشند؛ به‌گونه‌ای که از طرح قوانين پايه‌ای تا شرح چگونگی رخدادها و واقعيت‌های طبيعی، همگی بايد در قالب نمودارها، جداول، تصاوير و حتی با شكل‌های گرافيكی واضح و رنگی پشتيبانی شوند.
ریاحی عالم، در پاسخ به این سوال که «چرا تاليفات داخلی كاربرد بين‌المللی ندارند؟» گفت: بدون تردید اين موضوع به دليل ضعف نويسندگان و دانشمندان داخلی نبوده، بلكه از يک خصوصيت فرهنگی بومی ما مبنی بر این‌که اغلب، دانشمندان و عالمان اين مرز و بوم در نشر علم خود دارای خصوصيت سخنوری هستند تا برخورداری از خصوصيت تدوين‌كنندگی و نويسندگی، نشات می‌گیرد. بنابراین، حتی تعداد تاليفات ما نسبت به دانشمندان ما، قابل قياس نيست. به‌طور مثال، كمتر اثری مكتوب از طراحی بناها و معماری معظم تاريخی ما در شهرهای معروف و باستانی مانند مسجد شيخ لطف‌الله، مسجد وكيل، منارجنبان و تخت جمشيد در اصفهان و شيراز و ساير شهرها می‌توان يافت. حتی در اغلب موارد، اثرات ادبی شاعران و نويسندگان بزرگ به‌وسيله شاگردان آن‌ها يا افراد ديگر گردآوری
و مكتوب شده‌اند.
وی ادامه داد: متاسفانه حتی دانشجويان فارغ‌التحصيل ما در دوره‌های تحصيلات تكميلی، مقاومت زيادی در نوشتن پايان‌نامه و انتشار مقاله دارند و در موارد بسياری نتايج تحقيقات خود را منتشر نمی‌کنند. تنها در اين چند ساله اخير، با تشويق دانشمندان توانسته‌ايم سهم علمی خود را تا حدودی افزايش داده و اعلام کنیم كه بايد هر روز بيش از بيش تقويت شود.
پژوهشگر نمونه بیست و دومین جشنواره پژوهش دانشگاه تهران، اظهار کرد: بدون شک موضوع ضعف زبان خارجی در انتشار مطالب علمی، از دیگر دلایل بین‌المللی نشدن آثار تالیفی است كه به‌راحتی می‌توان آن‌‌را جبران كرد. تشویق مدرسان دانشگاه‌ها، به تدوين كتاب برای نيازهای داخلی و یاری گرفتن از موسسات برای ترجمه آثار تالیفی، از جمله راهکارهای بین‌المللی شدن آثار به‌شمار می‌آیند.
ریاحی عالم در پایان در پاسخ به این سوال که «محتوای کتاب‌های دانشگاهی تا چه حد کاربردی هستند و براساس نیاز جامعه تالیف می‌شوند؟»عنوان کرد: متاسفانه اين ضعف جدی در كتاب‌های علمی تدوين شده تا به امروز وجود داشته است كه به‌دليل تعداد كم تاليفات علمی بومی، از ویژگی بروز بودن و در نتیجه کاربردی بودن نيز برخوردار نيستند. البته دلاليل آن‌ها تا حدودی در پاسخ سوال قبلی مطرح شد. با افزايش روند پژوهش در كشور و با حمايت مسوولان و مراكز مربوطه، می‌توان بر ضعف کاربردی نبودن آثار دانشگاهی تا حدودی فايق آمد.