معقولی: منتقد باید به دور از احساسات، نقد کند/ نقد در ایران جنبه آکادمیک ندارد
با برگزیدگان حوزه علوم و فنون دهمین جشنواره نقد کتاب/1
نادیا معقولی، نویسنده نقد «تاريخ علم در ايران، بدون تاريخ علم و منابع» بیان کرد: متاسفانه نقدهای ایران، اغلب احساسی هستند. منتقد باید به دور از فضای شخصی و احساسات، نقد کند.
نادیا معقولی، نویسنده نقدی با عنوان «تاريخ علم در ايران، بدون تاريخ علم و منابع» اثر برگزیده در دهمین جشنواره نقد کتاب، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اظهار کرد: «تاریخ علم در ایران» یک مجموعه دوجلدی است که جلد نخست آن را نقد کرده‌ام. این نقد در هفتادمین شماره «کتاب ماه علوم و فنون» ویژه بهمن‌ماه 1391 با عنوان «تاريخ علم در ايران، بدون تاريخ علم و منابع» به چاپ رسیده است.
علاقه به تاریخ علم
وی با اشاره به هدف خود از نقد کتاب «تاریخ علم در ایران» گفت: علاقه من نسبت به تاریخ علم به‌ویژه تاریخ علمی که برای نوجوانان نوشته شده باشد، باعث شد توجه‌ام به بخش ایران و باستان این اثر که اساطیر ایران و باستان را به تصویر کشیده است، جلب شود.
این منتقد افزود: متاسفانه این اثر با وجود حجیم بودن و صرف هزینه زیاد برای چاپ، نقایص متعددی دارد که بهره‌گیری نویسنده از منابع دست پنجم و ششم و حتی منابع غیرمعتبر، نمونه‌ای از آن‌ها محسوب می‌شود، در حالی‌که در دنیا ثابت شده که باید در روش تحقیق از منابع دست اول استفاده کرد و تنها در صورت دسترسی نداشتن به منابع دست‌اول، می‌توان از منابع دست دوم بهره‌مند شد.
اسطوره‌ها برای اثبات علم معتبر نیستند
معقولی اظهار کرد:
این اثر به‌طور مثال برای این‌که ثابت کند فلز در ایران کشف شده، به شاهنامه استناد کرده است. در حالی‌که برای اثبات علم نمی‌توان از اسطوره‌ها استفاده کرد، چراکه اسطوره‌ها مجموعه‌ای از آیین‌ها و افکار هستند که بسیار ارزشمندند اما معتبر نیستند؛ بنابراین نمی‌توانند منبعی برای اثبات علم محسوب شوند.
نویسنده نقد «تاريخ علم در ايران، بدون تاريخ علم و منابع» بیان کرد: کیفیت جلد و صفحات کتاب «تاریخ علم در ایران» بسیار مرغوب است و نویسنده از تصاویر خوبی استفاده کرده، اما متاسفانه تصاویر هیچ‌گونه ارتباطی به مطالب صفحه، ندارند. تصاویر به مطالب چند صفحه قبل یا چند صفحه بعد مربوط میشوند.
استفاده از عکس و نقاشی بدون سند
مدرس دانشگاه تهران ادامه داد: براساس اصول پژوهش، تصاویر و عکس‌های ارایه شده در آثار، باید منبع داشته باشند. متاسفانه هیچ کدام از عکس‌های این اثر نه تنها شماره‌بندی ندارند، بلکه منابع آن‌ها نیز مشخص نشده‌اند. همچنین مولف به وفور به جای استفاده از عکس، از نقاشی و آن‌هم نقاشی‌هایی که صاحبان آن‌ها مشخص نشده و هیچ‌گونه سندیتی ندارند، استفاده کرده است. امیدوارم نویسنده در چاپ‌های بعدی این اثر، به نکات مذکور توجه کند.
عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی طبری، در پاسخ به این سوال که «نقد در ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟» گفت: متاسفانه نقد در ایران هنوز جنبه آکادمیک پیدا نکرده است. در تمام دنیا، نقد قوانینی دارد، به‌گونه‌ای که منتقد باید مشخص کند از کدام روش نقد استفاده خواهد کرد. اما در ایران، هنوز این مهم تحقق نیافته و نقدهایی که از متدولوژی بهره‌مند باشند، دیده نشده است.
پرداختن به متدولوژی در رساله‌های دکترا
معقولی
افزود: برای رفع این معضل، به‌تازگی در فضای دانشگاهی، از دانشجویان مقطع دکترا می‌خواهند بخشی از رساله‌های خود را به متدولوژی اختصاص دهند.
وی عنوان کرد: متاسفانه در ایران تنها نقد توصیفی رایج است و حتی نقد تحلیلی-تاریخی که از اصول ابتدایی نقد هستند، دیده نمی‌شود.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اغلب نقدهای ایران، احساسی هستند. در حالی‌که باید در نقد از فضای شخصی پرهیز کرد و خود را درگیر احساسات نکرد. تنها در این صورت است که سوء‌تفاهم کمتری پیش می‌آید. امیدورام جشنواره نقد کتاب، در این راستا بیش از پیش گام بردارد.
منتقد کتاب «تاریخ علم در ایران» گفت: پیشنهاد می‌کنم گروهی از بزرگان نقد، با هدف تعریف و تدوین اصول نقد، گردهم جمع شوند و نقدی که این اصول را رعابت کرده باشد، مجوز چاپ و انتشار را دریافت کند. تنها به این شیوه یک نقد می‌تواند در زمره نقدهای علمی قرار بگیرد چرا که پیش از انتشار، ارزیابی شده است.
نادیا معقولی، دارای مدرک دکترای پژوهش هنر از دانشکده هنر تربیت مدرس است. وی دو کتاب «نقد تحلیلی-تاریخی سینمای دهه 60 ایران» و «اساطیر مرگ در ایران باستان» را در دست چاپ دارد.
تالیف 6 مقاله علمی-پژوهشی، در کارنامه علمی نادیا معقولی، منتقد برتر دهمین جشنواره نقد کتاب دیده می‌شود. «آیین‌نامه‌های مرگ در ایران باستان»، «فمنیست در فیلم‌های رخشان بنی‌اعتماد»، «جامعه‌شناسی مرگ در سینمای موج نو»، «تحلیل تطبیقی فیلم گوزن‌ها با اسطوره گیلگمش» و «هویت ملی در سینمای موج نو» عناوین برخی از این مقالات را شامل میشوند.