فرآیند استاندارسازی کتب دانشگاهی ضرورت دارد

وحید کیارستمی، مدیر پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در این‌باره اظهار کرد: ویژگی‌های يک اثر تاليفی دانشگاهی در دو مقطع کارشناسی و تحصيلات تکميلی (کارشناسی ارشد و دکترا) به‌صورت جداگانه باید تحلیل و بررسی شوند. البته در حوزه تالیف کتب دانشگاهی در هر دو سطح، موارد اساسی مشترکی وجود دارد که باید درنظر گرفته شوند. از آن میان می‌توان به استاندارد بودن شیوه نگارشی و محتوایی کتب اشاره کرد. 

مشخص کردن اهداف برای تربیت علمی دانشجویان
وی ادامه داد: مولفان باید در حوزه موارد نگارشی به بیان ساده، پرهیز از پیچیده کردن مطالب، فهرست‌بندی، تقسیم مناسب فصول، ایندکس نهایی کتاب و ارایه مراجع به‌صورت کاملا حساب‌شده، توجه کرده و اهداف تربیت دانشجویان در هر بخش از کتاب با توجه به‌ویژگی‌های اثر علمی، مورد بحث قرار گیرند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، عنوان کرد: در سطح کارشناسی (لیسانس) هدف، تربیت یک کارشناس بوده که توانایی حل مسایل و مشکلات را با استفاده از منابع و کتب داشته باشد. بنابراین، کتب دانشگاهی در این سطح باید سرفصل‌های دروس را پوشش دهند. سرفصل‌ها نباید قدیمی باشند، بلکه باید با توجه به نیازهای علمی روز و پیشرفت‌های جهانی به‌روز شده باشند. 

کیارستمی در ادامه گفت: در تالیف این کتب، باید افراد متخصصی که در یک حوزه صاحب‌نظر هستند، همت گمارند نه آن‌که هر فردی با توجه به امتیازات تالیف کتب دانشگاهی در زمینه ترفیع و ‌ارتقا و با هدف چاپ یک کتاب به نام خود و بدون داشتن تخصص و تجربه در یک سطح مناسب، اقدام به تالیف کتاب کند، چرا که نتیجه آن،‌ سطح بسیار پایین بعضی کتب دانشگاهی در دوره‌های کارشناسی است که حتی دارای اشتباهات فاحش علمی در داخل متن نیز هستند.

وی افزود: در سطح کارشناسی ارشد،‌ هدف تربیت محققان جوان و در سطح دکترا، هدف تربیت محقق مستقل بوده که کلمه تحقیق (research) که لازمه کار این دو گروه است باید مدنظر قرار گیرد. در این مرحله، هدف تربیت کارشناس نبوده بلکه تربیت محقق است. 

تالیف کتاب از سوی محققان باسابقه
این مدیر پژوهشی، توضیح داد: محقق فردی است که

فلوچارت استاندارد کتب دانشگاهی در ایران و بسیاری از کشورهای مشابه لحاظ نمی‌شود که این امر ناشی از این مطلب است که کارهای علمی انجام شده تا حد زیادی براساس تعریف صحیح علمی نیستند.

قادر به بررسی و حل مشکلات جدید و پیش‌آمده است. بنابراین، کتب تخصصی در این مقاطع (کارشناسی ارشد و دکترا) باید به‌صورت تالیف شده توسط افراد محقق باسابقه در هر بخش انجام گیرد و در این‌گونه کتب با توجه به آن‌که در فصول مختلف نیاز به متخصص در زمینه‌های مختلف است، برای تالیف هر فصل باید از یک فرد محقق و باسابقه استفاده کرد که دارای مقالات علمی و پژوهشی مناسبی باشد.

کیارستمی در پاسخ به این سوال که «مولفان دانشگاهی باید چه ملاک‌هایی را برای تالیف یک اثر خوب و کاربردی در نظر بگیرند؟» گفت: یکی از مواردی که باید در نظر بگیریم، فلوچارت استاندارد کتب دانشگاهی با توجه به تولیدات علمی روز است. این فلوچارت به‌ترتیب شامل فعالیت تحقیقاتی، مقاله علمی و کتب تخصصی (در حوزه کارشناسی و تحصیلات تکمیلی) است.

کارهای علمی، براساس تعریف صحیح علمی انجام نمی‌شوند
وی در ادامه بیان کرد: متاسفانه فلوچارت استاندارد کتب دانشگاهی در ایران و بسیاری از کشورهای مشابه لحاظ نمی‌شود که این امر ناشی از این مطلب است که کارهای علمی انجام شده تا حد زیادی براساس تعریف صحیح علمی نیستند. 

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد تهران شمال، با بیان این‌که تحقیقات در فلوچارت فوق پایه کارهای علمی و دانشگاهی است، افزود: نتیجه یک کار تحقیقاتی باید به‌صورت مقاله علمی به چاپ برسد. این مقالات باید حداقل استانداردهای جهانی را داشته باشند که یکی از استانداردهای پذیرفته‌شده بین‌المللی برای ژورنال‌هایی که این مقالات در آن‌ها به چاپ می‌رسند، رسیدن به حد کیفی است که قابلیت ISI شدن را داشته باشند که شرایط فوق متناسب با رشد کیفی مجله،‌ تعریف می‌‌شود. 

شرایط استاندارد جهانی کتب، تابع شرایط سیاسی نیست
مولف بیش از 10 مقاله ‌isi در زمینه شیمی تجزیه، ادامه داد: شرایط استانداردی که ذکر شد، به‌هیچ وجه تابع مسایل سیاسی و موارد مرتبط با آن نیست. بنابراین، جدید بودن و به‌روز بودن مطالب علمی با استفاده از مقالات قوی در مجلات معتبر، به‌دست می‌آید. در این قسمت، یک فرد متخصص و محقق است که قابلیت استفاده از این مقالات برای تالیف کتب تخصصی تحصیلات تکمیلی را داشته و در دوره کارشناسی نیز انتخاب‌گر موارد کاربردی و نکات جدید برای اضافه شدن در فصول مربوط به کتب تخصصی است.

مدیر پژوهش دانشگاه آزاد، در پاسخ به این سوال که «چرا کتاب‌های کشور ما به‌ویژه کتاب‌های دانشگاهی در عرصه‌ بین‌الملل توزیع نمی‌شوند و هیچ‌گونه بازار جهانی ندارند؟» گفت: متاسفانه کار از پایه در ایران و بسیاری از کشورهای مشابه مشکل داشته که شایسته است برای

بعضی از متخصصان به‌ویژه در رشته‌های علوم انسانی، سیستم استاندارد شده جهانی مجلات به صورت ISI را قبول ندارند و اهمیت دادن به آن‌را اشتباه می‌دانند و این باعث شده که در حوزه‌های علوم انسانی تفکر و اندیشه‌های علوم انسانی مربوط به محققان ایرانی در دنیا مهجور مانده و بالطبع کتبی که بر پایه مقالات بدون استناد جهانی و تنها علمی و پژوهشی باشد، ‌مهجورتر خواهند بود،

حل مشکل، دلسوزان کشور اقدامات جدی کنند. 

ساده‌ترین استاندارد‌های تالیف کتب تخصصی را رعایت نمی‌کنیم 
کیارستمی عنوان کرد: در علوم انسانی و برخی موارد در علوم پایه، ‌استانداردهای تعریف شده‌ای وجود ندارند و خیلی از متخصصان حتی استانداردهای جهانی را قبول ندارند. اگر فلوچارت مربوط به کتب تخصصی دوره‌های کارشناسی و تحصیلات تکمیلی را دوباره مرور کنیم، می‌بینیم کتب ما در جهان خواهان زیادی ندارند؛ زیرا حتی ساده‌ترین استاندارد‌های را لحاظ نمی‌کنیم.
 
وی افزود: یک کتاب تخصصی لازمه‌اش آن است که از اطلاعات و مقالات علمی به‌روز در آن استفاده شود. این مقالات معتبر که در جهان بیشترین استناد و ارجاع را دارند، در مجلات ISI به چاپ می‌رسند و مورد توجه محققان جهانی هستند. 

نزدیک کردن ‌مجلات علمی به استانداردهای ISI 
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد، در ادامه گفت: متاسفانه بعضی از متخصصان به‌ویژه در رشته‌های علوم انسانی، سیستم استاندارد شده جهانی مجلات به صورت ISI را قبول ندارند و اهمیت دادن به آن‌را اشتباه می‌دانند و این باعث شده که در حوزه‌های علوم انسانی تفکر و اندیشه‌های علوم انسانی مربوط به محققان ایرانی در دنیا مهجور مانده و بالطبع کتبی که بر پایه مقالات بدون استناد جهانی و تنها علمی و پژوهشی باشد، ‌مهجورتر خواهند بود، زیرا محقق جهانی وقتی در یک جست‌وجوی ساده با هر موتور جست‌وجوی اینترنتی، مقالات ISI را که در چکیده نامه‌های معتبر فهرست شده‌ پیدا می‌کند، دیگر توجهی به مقالات غیر آن نکرده و مقالات فوق در حوزه جهانی مورد ارجاع قرار نمی‌گیرد.
 
کیارستمی توضیح داد: این ضعف علوم انسانی است و شایسته است که توجه جدی به این امر انجام گیرد و تنها با یک تعصب خشک که فردی بگوید ما یک سیستم استاندارد شبیه ISO را نمی‌خواهیم و نتیجه آن خواهد بود که محصولات و کالاها اجازه فروش در هیچ کشوری را نداشته باشند. 

مدیر پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، اظهار کرد: بنابراین مناسب‌ترین کار آن است که در شروع، ‌مجلات علوم انسانی و دیگر حوزه‌ها، خود را به استانداردهای ISI شدن برسانند و خیلی از مراکز علمی مانند حوزه‌های علمیه به عنوان یک جهاد علمی هر یک حداقل یک مجله ISI داشته باشند تا تفکرات دینی و اندیشه‌های حوزه علوم انسانی در حوزه جهانی قابلیت نشر را داشته باشد و بالطبع نتیجه آن خواهد بود که فرد به‌عنوان یک محقق جهانی شناخته شده و انتشارات جهانی برای چاپ کتب تخصصی از او دعوت به‌عمل خواهند آورد. 

تحقیقات، راه حل مشکلات است
وی، درباره این‌که «آیا پیشنهاد می‌کنید که مسایل مربوط به کتاب (مانند راهکارهای ترویج فرهگ کتابخوانی یا راهکارهای ترویج نقد منصفانه کتاب) موضوع پایان‌نامه‌های دانشگاهی قرار بگیرد؟» گفت: تحقیقات، راه حل مشکلات است و لازمه آن استفاده از نیروی جوان در حوزه‌های تحصیلات تکمیلی است و یکی از موضوعات و مشکلات مرتبط می‌تواند موضوع کتاب باشد. بدون تردید، رسیدن به راه‌حل‌های جدید با بررسی علمی و نگرش جدید به مشکل، امکان‌پذیر است.