دوتچو و مکتب سیه نا

دوتچو دی بونینسینا ¹، نقاش ایتالیایی و از اهالی سیه نا بود که در حدود سالهای 1255 تا 1399 می زیست. وی بنیانگذار مکتب سیه نا است.

موفقیتی که او در رویکرد تازه به قالبهای کهنه کسب کرد، پیروانش را از کاوش در بازنمایی صور طبیعی (که در فلورانس رایج بود) بازداشت. او به مدد قدرت رنگ پردازی و ترکیب بندی توانست صحنه های مذهبی آشنا را به طرزی مهیج و گیرا نشان دهد. ²

تابلوی مقابل(تصویر1) “مریم عذرا روچلای(1285) نام دارد که محتملا قدیمی ترین اثر منسوب به دوتچو است. با توجه به شرح حال های به جای مانده از وی این اثر احتمالا در دوران تبعید از سیه نا توسط وی کشیده و اجرا شده است.³

در اینجا پیکر مریم مقدس از سنخ هنر بیزانسی است ولی فرشتگان و مسیح کودک ، طبیعی و جاندار به نظر می آیند.

پشت محجر مذبح بزرگ کلیسای سیه نا با عنوان “جلال ملکوتی” (مایستا) شامل چندین قاب تزئینی کوچک با صحنه هایی از زندگی مریم و عیسی(ع) می شود.

وجه تسمیه این مذبح آن است که مریم عذرا را در هیات ملکه آسمانها نشسته بر تختی در میان فرشتگان و قدیسان نشان می دهد.(تصویر2) برای بزرگنمایی بر روی تصویر کلیک کنید

این مذبح وجوه اصلی سبک رشد یافته ی او را منعکس می کند. بخش جلویی قاب نقاشی شده به ارتفاع دویست و ده سانتی متر(که هر دو رویش نقاشی شده) وجه صوری و پرعظمت هنر دوتچو را که اساسا بیزانسی است منعکس می کند.⁴

در روی دیگر ، یک سلسله قابهای تزئینی با مضمون صحنه های زندگی مسیح(ع)  نقاشی شده است. از میان این صحنه ها ، پخته ترین آثار دوره زندگی دوتچو در مقام یک نقاش، نقاشی “مسیح (ع) وارد بیت المقدس می شود” نام دارد. (تصویر 3) برای بزرگنمایی بر روی تصویر کلیک کنید

این ترکیب بندی که به نخستین ده های آغاز مسیحیت باز می گردد، مستقیما بر اساس یک نمونه بیزانسی آفریده شده است که در اواخر سده ی دهم میلادی به مراحل کمال رسید.

شیوه ی یونانی در دستان دوتچو از انجماد بیرون آمده است. چین خوردگی های خشک  و زاویه دار جای خود را به تموجی نرم و آرام داده اند. سایه زنی معکوس انتزاعی با خطوط طلایی به حداقل رسانده شده است. هیکل ها، چهره ها و دس ها به نشانه ی نوعی زندگی ظریف و سه بعدی ، آرام آرام تورم پیدا کرده اند.

میراث ژرفنمایی یا دیدفریبی هلنیستی-رومی که همواره ،  هرچند به شکلی نهفته ، جزئی از سنت بیزانسی بوده است، یکبار دیگر به ارزیابی آشکار خود برخاسته است. اما در این جا یک عنصر نیمه پنهان گوتیک نیز وجود دارد:

این عنصر را در چین خوردگی جامه ها، حالت طبیعی و جذاب پیکره ها و نگاره های لطیفی که وسیله ی ارتباط پیکره ها با یکدیگر است می توان یافت.

سرچشمه اصلی این تاثیر گوتیک به احتمال قوی ، “جووانی پیزانو” ⁵ بوده است که از سال 1285 تا 1295 میلادی در مقام پیکره تراش معمار ، مسئول ساخت نمای کلیسا در سیه نا بوده است.

در نقاشی فوق، اجزای معماری ، همچنان کارکردی فضا آفرین دارند. نقاشان روزگار باستان و جانشینان بیزانسی آنها، به هیچ وجه قدرت دستیابی به چنین فضایی را نداشتند. محیط یا فضای معماری در کارهای ایشان، همواره پشت سر پیکره ها قرار می گرفت.

برخلاف این، پیکره های آثار دوتچو، در فضایی قرار گرفته اند که به وسیله اجزای معماری ساختمان آفریده و تعیین می شود. لازم به ذکر است که نقاشان ایتالیایی هم عصر و هم نسل دوتچو، چون در مکتب شیوه ی یونانی آموزش دیده بودند، با تدابیر ژرفنمایی هلنیستی-رومی آشنایی داشتند ، لیکن علاقه دوتچو به چنین فضایی به صِرف ایجاد خود فضا نیست. او از اجزای معماری برای یکپارچه ساختن پیکره های حاضر در صحنه ، با تاثیر و گیرایی به مراتب بیشتری در مقایسه باگذشته، استفاده می کند.

حرکت اریبی اجزای ترکیب به درون ژرفای صحنه، نه به وسیله ی طرز استقرار پیکره هاف بلکه به وسیله ی دیوارهای دو سوی جاده ی منتهی به شهر، دروازه ای که استقبال کنندگان را در خود محصور می کند، و ساختمانهای پشت سرشان نشان داده شده است.

به هر ترتیب، پرسپکتیوهای دوتچو هر نقصی داشته باشد ، اجزای معماری اثرش از ظرفیت لازم برای جا دادن و محصور ساختن پیکره ها برخوردارند.⁶

به همین علت است که نقاشی مزبور در مقایسه با چشم اندازها ی مشابه در هنر عصر باستان یا هنر بیزانس به مراتب هوشمندانه تر و پسندیدنی تر به نظر می رسد⁷

در گزارشهایی که از زندگی دوتچو شده به کشمکش های او با حکومت شهر سیه نا اشاره شده است. با این حال او با اجرای سفارشهای مهم ، توانست در طول عمر خود به ثروت و شهرت دست یابد.⁸

پی نوشت:

1- Duccio Di Buoninsegna

2- دایره المعارف هنر، ص230

3- همان

4- هنر در گذر زمان، ص360

5- برای اطلاع بیشتر نگاه کنید: تاریخ هنر جهان جنسن، ص451

6- تاریخ هنر جهان جنسن، ص458

7- مقایسه کنید با: تاریخ هنر جهان جنسن، شکل 10-15 و 11-15

8- دایره المعارف هنر، ص230

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان

دایره المعارف هنر، روئین پاکباز

هنر در گذر زمان ، هلن گاردنر

تاریخ هنر جهان جنسن

مطالب مرتبط:

اداور رنسانس

ارتباط هنر فرهنگ و اسطوره