مدیریت علم و هنر است
علی رضاییان، می‌گوید: «مدیریت یعنی هنر و علم، جامعه و سازمان آزمایشگاه مدیر است. برای کار علمی باید از خیلی تفریحات و موقعیت‌ها بگذری.»
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – دکتر علی رضاییان، چهره ماندگار مدیریت کشور که بیش از 16 کتاب مرجع دانشگاهی را تالیف کرده، خود را این‌گونه معرفی می‌کند: سال 1323 در منطقه لویزان در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمدم. پدرم، کارمند تسهیلات ارتش و مادرم خانه‌دار بود. دوران دبستان را در منطقه لویزان و سه سال نخست دبیرستان را در مدرسه بهرام در منطقه اختیاریه و سال‌های چهارم و پنجم را در دبیرستان جم و سال آخر را در مدرسه‌‌ای در منطقه تجریش پشت‌سر گذاشتم.
مدیریت بر خویشتن از هفت سالگی
از هفت سالگی روزه‌داری را شروع کردم. به خاطر جسه‌ام، معلمان با دلسوزی می‌خواستند از روزه‌داری منصرفم کنند؛ تلاشی که متقاعدم نمی‌کرد. از همان دوران دبستان، دانش‌آموزی بودم که غیبت نداشتم.
بعد از گرفتن دیپلم، رشته زبان انگلیسی را انتخاب کردم. شاگردی دکتر حسين محی‌الدين الهی قمشه‌ای و تسلط و ترجمه زیبای اشعار شکسپیر از زبان و قلم ایشان، هنوز برایم خاطره‌انگیز و مایه افتخار است. هنوز، دستخط خوش استاد «جامعه‌الاطراف» را که گاه زیر تکالیفمان نقش می‌بست را یادگاری نگه داشتم.
سفر به آمریکا
سال 1353 به قصد ادامه تحصیل راهی آمریکا شدم. در آن سال‌ها مدیریت، پرطرفدارترین رشته دانشگاهی به حساب می‌آمد. این گرایش دانشجویان و احساس نیازی که کشور به این موضوع داشت مرا به سمت مدیریت کشاند. معتقدم هر جا نابسامانی هست مدیریت نیست.
در دو رشته مدیریت سیستم و مدیریت بازرگانی مدرک کارشناسی ارشد گرفتم. برای دکترای نیز رشته مدیریت رفتار را انتخاب کردم و از دانشگاه بین‌المللی ایالات متحده فارق‌التحصیل شدم. اقامت و تحصیلم در آمریکا 9 سال طول کشید.
وقتی از آمریکا برگشتم، خاطره‌ای از
فیشر، استاد دانشگاه هاروارد، که در مقام یک خبرنگار به افغانستان رفته بود را شنیدم که راه نجات این کشور را تنها در وجود چند مدیر آشنا با دانش دیده بود. معتقدم، برای برقراری سریع نظم به تعدادی مدیر توانمند نیاز است؛ راه میان‌بر همین است.
من و بلومر
در مقطع دکترای، چند کرسی با دکتر بلومر، مبدع نظریه تعامل اجتماعی و تعامل نمادین گذراندم. بحث‌های زیادی با این استاد جامعه‌شناس دانشگاه هاروارد و پایه‌گذار دانشکده جامعه‌شناسی دانشگاه برکلی داشتم؛ انسان سلیم النفسی بود.
بازگشت به میهن
سال 1362 به کشور برگشتم و بلافاصله در دانشگاه شهید بهشتی مشغول کار و تدریس شدم. ارایه جزوه روش غالب استادان در دانشگاه‌های آن روز‌ها بود. برخی از واحد‌هایی هم که کتاب داشتند مانند درس اصول مدیریت، متن‌های خیلی ساده‌ای داشت. عاملی که موجب شده بود، هرکس به خود اجازه دهد در لباس مدرس دانشگاه حاضر شود. دانشجویان هم محتوای درس‌ها را عمیق نمی‌دیدند. دانشجویی به من گفت: «چون دیدم وقت آزاد دار،م همزمان در دو رشته ادامه تحصیل می‌دهم.» با این شرایط احساس کردم باید متون درسی از نو تدوین شوند.
تالیف نخستین کتاب هفت سال بعد از بازگشت به میهن
نخستین کتابم یعنی «اصول مدیریت» از سوی انتشارات سمت که روز‌های اولیه فعالیتش را آغاز کرده بود، در پاییز 69 منتشر شد.
دومین اثرم یعنی «مدیریت رفتار سازمانی» که چاپ نخستش را دانشکده مدیریت دانشگاه تهران در سال 1379 منتشر کرد، بعدها با اضافاتی از سوی سازمان سمت به بازار نشر عرضه شد.
«مبانی سازمان مدیریت» که اثری تفضیلی برای دانشجویان رشته مدیریت است، نخستین‌بار در سال 1379 منتشر شد. این کتاب در ابتدا قرار بود جایگزین کتاب «مدیریت رفتار سازمانی شود» اما با توجه به استقبال مخاطبان، انتشار هر دو ادامه پیدا کرد.
دیگر کتابم «تجزیه و تحلیل سیستم» است که به عنوان یکی از آثار مرجع رشته مدیریت، همچنان منتشر می‌شود.
بعد از آن «سیستم‌های اطلاعات مدیریت» را تالیف کردم. «مدیریت رفتار پیشرفته» را موضوعی نوشتم زیرا معتقدم برخی مباحث این حوزه صرف رشته مدیریت نیست.
«مدیریت فشار‌های روانی»، «مدیریت رفتار‌های سیاسی» و «عدالت و انتظار عدالت در سازمان»، «تیم‌سازی در قرن بیستم» و «مدیریت بر خویشتن» هر چند
کتاب‌هایی مستقل‌اند اما به‌طور معمول در رابطه با رفتار پیشرفته تدریس می‌شوند. کتاب «مدیریت عملکرد» نیز بعدها منتشر شد. همه این آثار تالیفی هستند و تنها «مدیریت دانش» را به‌صورت ترجمه منتشر کرده‌ام.
تالیف، در ایران در حال گذار
با توجه به اسلامی بودن ایران، هماهنگی عملکرد مدیران با مبانی اسلامی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اصلی آن‌ها است. بر همین اساس در سال‌های ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تلاش شد تا مطالعاتی در این حوزه انجام شود.
زمانی که ریاست دانشکده مدیریت دانشگاه تهران را بر عهده داشتم، در سال 79 در مقطع دکترای درسی با عنوان «مبانی فلسفه مدیریتی از منظر اسلام» را ایجاد کردم. این کلاس‌ها با دو استاد برگزار می‌شد، یک استاد، با مباحث اسلامی آشنا بود و دیگری به موضوعات مدیریتی.
همزمان با برگزای این واحد، کلاس‌های فوق‌برنامه‌ای با حضور مدرسان و دانشجوان مقطع دکترا تدارک دیده شد که مصادف با آشنایی با حجت‌السلام دکتر نقی پور‌فر بود. ایشان برای رساله کارشناسی ارشد، موضوع تدبر در قرآن را انتخاب کرده بود و برای این کلاس‌ها از این رساله استفاده کرد.
این کلاس فوق‌برنامه، بعدها به‌عنوان یک درس سه واحدی با عنوان «اصول مدیریت اسلامی و الگو‌های آن» برای مقطع کارشناسی پیش‌بینی شد. این مطالعات همچنان ادامه دارد و سعی شده یک نقشه راهی برای مطالعات مدیرتی اسلامی تدوین شود.
نگاه اسلامی و بومی در آثار مدیریتی
برخی علوم در کشور ما از سابقه زیادی برخوردارند، در حالی‌که برخی رشته‌ها مانند مدیریت عمر چندانی ندارند. بنابراین یافته‌های خودی، کمتر داریم و بیشتر یافته‌های ما مربوط به سایر کشور‌ها است. تلاش بر این است کتاب‌ها در راستای طرح مسایل شرکت‌های خودمان تالیف شوند. ما هرچقدر بتوانیم در تالیف کتاب‌ها مسایل مبتلابه و تجربیات مدیران را منعکس کنیم، زمینه‌های پاسخگویی به نیاز‌های مدیران بیشتر فراهم می‌شود. به‌عنوان مثال، در کتاب «مبانی سازمان» تلاش بر نگاه بومی داشتم.
برای نظریه‌پردازی، اسلامی در حوزه مدیریت، نیازمند صرف هزینه‌های بسیاری هستیم. بعد از انقلاب
مسایل مختلفی را پشت سر گذاشتیم. در مقابل باید توجه داشت که مدیریت عمل است و ما باید در حین عمل مدام خودمان را اصلاح کنیم و سعی کنیم رفتار و تدابیر مدیریتی را به ارزش‌های اسلامی نزدیک کنیم.
امروز همه کشور‌ها نگاهشان به انقلاب اسلامی است که چه مدلی برای اداره سازمان ارایه کرده‌اید. در افغانستان کتاب‌های ما را حتی بدون پرداخت حق‌التالیف منتشر می‌کنند و کشور‌های عربی برای این کار تمایل دارند.
کمی نقد، کمی توصیه
این مقوله که آثار تولید شده تا چه میزان پاسخگوی نیاز مدیران است و همچنین تا چه حد براساس ارزش‌های اسلامی تدوین شده، می‌تواند موضوع نقد منابع مدیریتی باشد. همچنین مولفان در تالیف کتاب برای مدیران به انعکاس مباحث آکادمیک از یکسو و مباحث کاربردی از سویی دیگر، توجه داشته باشند.
در حوزه مدیریت سابقه کمی داریم، بنابراین تا حد زیادی ناچار به ترجمه هستیم، اما این موضوع نباید مانع از تولید بومی شود چراکه این‌دو باید با هم پیش روند. این امکان ندارد که به هیچ وجه ترجمه نکنیم، زیرا سرعت تولید دانش به گونه‌ای است که خیلی از مباحث با پیشرفت‌‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات تغییر پیدا کرده است.
کتاب، برای تربیت مدیر کافی نیست
اگر بگوییم مدیریت هم علم است هم هنر، به این معنا است که هم باید دانش مدیریتی کسب کنیم و هم بتوانیم در عمل بکار بگیریم. جامعه و سازمان، آزمایشگاه مدیر است. این‌که فردی تنها نظریات را بداند کافی نیست چراکه باید مهارت استفاده از نظریات را کسب کند، هیچ عمل خوبی صورت نمی‌پذیرد، مگر این‌که یک پشتوانه نظری خوبی داشته باشد.
اندر رمز ماندگاری
مهتری گر به کام شیر در است شو خطر کن ز کام شیر بجوی
یا بزرگی و عز و نعمت و جاه یا چو مردانت، مرگ رویاروی
این دید بر پایداری انسان اثرگذار است. کار‌های علمی اقتضائات خودش را دارد، باید از خیلی تفریحات و موقعیت‌ها بگذری تا بتوانی کاری را ارایه کنی. در غیر این‌صورت امکان ندارد که بتوانی هم تدریس کنی، هم تحقیق و تالیف هم داشته باشی.