لزوم انعکاس تجربیات مهندسی بومی در قاب کتاب
پنجم اسفندماه، زادروز خواجه نصيرالدين طوسی، دانشمند ايرانی و مهندس برجسته تاريخ علم ايران به‌نام روز مهندسی نامگذاری شده است.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ ابوجعفر محمدبن محمدبن حسن طوسی، مشهور به خواجه نصیرالدین، شاعر، فیلسوف، فقیه، دانشمند، ریاضیدان و منجم ایرانی سده هفتم است. او در مراغه رصدخانه‌ای ساخت و کتابخانه‌ای راه‌اندازی کرد که نزدیک به چهل هزار جلد کتاب در آن وجود دارد. خواجه نصیرالدین، با پرورش دانشمندان بزرگ ایرانی همچون قطب‌الدین شیرازی، عامل انتقال تمدن و دانش ایران پیش از حمله مغول، به آیندگان شد.
گنجینه علمی ارزشمند برای آیندگان
خواجه نصیرالدین طوسی، حدود یک‌صد و نود کتاب و رساله علمی در موضوعات مختلف به‌ویژه ریاضیات و نجوم به رشته تحریر درآورده که از آن میان می‌توان به «قواعد‌العقاید»، «اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی»، «آغاز و انجام»، «تحریر مجسطی»، «تحریر اقلیدس»، «تجریدالمنطق»، «اساس‌الاقتباس»، «زیج ایلخانی»، «آداب‌البحث»، «آداب‌المتعلمین»، «روضةالقلوب»، «اثبات بقاء نفس»، «تجرید‌الهندسه»، «اثبات جوهر»، «جامع‌الحساب»، «اثبات عقل»، «جام گیتی‌نما»، «اثبات واجب‌الوجود»، «الجبر و الاختیار»، «استخراج تقویم»، «خلافت نامه»، «اختیارات نجوم»، «رساله در کلیات طب»، «ایام و لیالی»، «علم‌المثلث»، «الاعتقادات»، «شرح اصول کافی»، «کتاب الکل»، «صور‌الکواکب» و «تعدیل‌المعیار فی نقد تنزیل‌الافکار» اشاره کرد.
به پاسداشت مقام علمی شامخ این دانشمند بزرگ ایرانی و تجلیل از جایگاه و نقش مهم مهندسان کشوردر توسعه و پیشرفت همه‌جانبه ایران، پنجم اسفندماه در تقویم رسمی کشور، روز مهندسی نامگذاری شده است.
بیان توانمندی‌ها، قضاوت عملکردها
این مناسبت، فرصت مغتنمی برای یاد کردن از شايستگی‌های این قشر از جامعه علمی کشور است. فرصتی كه علاوه بر بيان توانمندی‌ها، می‌تواند مجالی برای نقد و قضاوت عملکردها باشد. با قرار دادن نقاط قوت و ضعف در كنار يكديگر، می‌توان كاستی‌ها را شناسايی كرده و با تقویت شایستگی‌ها به اعتلای حرفه‌ای عملكرد مجموعه مهندسی كشور کمک کرد.
ايران سرشار از جوانان متخصصی است كه خود را وقف تلاش برای ارتقای علمی، فنی و مهارتی کرده‌اند. آن‌ها باور دارند كه ايرانی در هر جای دنيا بهترين
است. بنابراین، ضرورت دارد مديريت مهندسی كشور آگاه بر اين موضوع، تلاش كند تا با آن‌ها همراه و همگام باشد.
براساس اذعان بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان عرصه‌های مهندسی، نياز اصلی مهندسی کشور ما افزايش تعاملات اجتماعی با هدف سازندگی است که دامنه آن را باید در ميان مردم، دولت، نهادهای ذيربط در امر ساخت و ساز و صنعت جست‌‌وجو كرد.
در این میان تولیدات دانشگاهی، برای همگام شدن با علم روز و انعکاس آن در صنعت کشور، نقش تاثیرگذاری دارند. خوشبختانه آمار و ارقام حوزه کتاب، بیانگر پیشرفت کمی آثار مهندسی بعد از انقلاب اسلامی است، اما آیا واقعا تولید و انتشار این همه اثر ضرورت داشته یا نه و این‌که چه اندازه این آثار توانسته‌اند نیازهای جامعه مهندسی به‌ویژه قشر دانشجویی را پاسخ دهند؟! برای پاسخ به این سوال‌ها پای صحبت‌های یک نویسنده و یک ناشر حوزه مهندسی نشستیم.
این گزارش، به بیان نقاط قوت و ضعف آثار حوزه مهندسی از گذشته تاکنون و رهیافت‌های گذر از موانع موجود در حوزه نشر مهندسی می‌پردازد.
تعداد کتاب‌های کاربردی، انگشت‌شمارند!
مهندس مهدی پروینی، نویسنده بیش از 11 عنوان کتاب مهندسی عمران و دانشجوی دکترای رشته سازه دانشگاه مونترال کانادا، در این‌باره اظهار کرد: به جرات می‌توانم بگویم که اغلب ناشران حوزه فنی-مهندسی به‌صورت حرفه‌ای فعالیت نمی‌کنند، همین موضوع باعث شده شاهد تولید و انتشار تعداد فراوانی کتاب در بازار نشر باشیم که همگی محتوای یکسان و اغلب غیرکاربردی دارند.
وی با بیان این‌که متاسفانه محتوای اغلب کتاب‌های حوزه فنی-مهندسی، بار علمی ندارند، گفت: البته ناگفته نماند در این میان کتاب‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند که نتایج سال‌ها تحقیق و پژوهش نویسنده را دربردارند و محتوای آن‌ها متناسب با نیاز جامعه مهندسی است، اما متاسفانه تعداد آن‌ها انگشت‌شمارند.
وی علت وجود چنین بازار نشر آشفته در حوزه فنی-مهندسی را نبود کمیته تخصصی بررسی کتاب در موسسات انتشاراتی دانست و گفت: در صورتی‌که هر ناشری خود را به تشکیل کمیته تخصصی بررسی کتاب موظف کند، به‌یقین محتوای کتاب‌ها نیز بهبود می‌یابند و از انتشار کتاب‌های تکراری پیشگیری خواهد شد.
افزایش تعداد کتاب‌های تالیفی، بعد از انقلاب اسلامی
پروینی با اشاره به رشد کمی آثار مهندسی بعد از انقلاب اسلامی، گفت: پیش از انقلاب، اکثر کتاب‌های مرجع حوزه فنی-مهندسی ترجمه‌ای بودند، اما از دهه 1360 به بعد، 90 درصد کتاب‌های این حوزه به قلم مهندسان داخلی نگارش یافتند. همین موضوع نشان‌دهنده پیشرفت نشر کتاب‌های تالیفی در جامعه است.
وی با اشاره به این‌که قبل از انقلاب معدود ناشری به‌صورت تخصصی در حوزه فنی-مهندسی فعالیت می‌کرد، اما بعد از انقلاب ناشران تخصصی در حوزه مهندسی ورود پیدا کردند، بیان کرد: با توجه به توسعه صنعت چاپ و رشد فضای علمی و دانشگاهی بعد از انقلاب اسلامی، ناخواسته تعداد کتاب‌ها به‌ویژه کتاب‌های حوزه فنی-مهندسی نیز افزایش یافت؛ به‌گونه‌ای که اکنون برای مثال در رشته مهندسی عمران با موضوع فولاد، حدود 30 جلد کتاب وجود دارد.
مولفان به یافته‌های
علمی جدید مجهز شوند
این مدرس دوره‌های نظام مهندسی استان‌های تهران، کردستان و ایلام در پاسخ به این سوال که «برای بهبود سطح کیفی آثار حوزه مهندسی، چه پیشنهادی برای مولفان و ناشران این حوزه دارید؟» گفت: از آن‌جا که حوزه مهندسی با رشد علم در ارتباط است، به نویسندگان این حوزه پیشنهاد می‌کنم، علم خود را با مطالعه‌های مستمر به‌روز کنند. آن‌ها موظف به آگاهی از مباحث مطرح علم مهندسی دنیا هستند.
وی با بیان این‌که متاسفانه اکنون شاهد کتاب‌هایی در بازار نشر هستیم که مباحث 10 سال گذشته را دربردارند (مباحثی که هیچ‌گونه کارایی در زمان حال ندارند) اظهار کرد: مولفان باید همواره به یافته‌های جدید علمی مجهز شوند. آن‌ها باید علوم پیشرفته کشورهای توسعه‌یافته را متناسب با فرهنگ ایرانی-اسلامی در قالب مقاله، نشریه و کتاب در اختیار دانشجویان و پژوهشگران قرار دهند.
ضرورت برگزاری همایش‌ها با هدف بررسی موضوعات متنوع مهندسی
پروینی با اشاره به ضرورت برپایی همایش‌های متعدد به‌مناسبت روز مهندسی، گفت: هر سال همایش‌های متنوعی به‌مناسبت روز مهندسی برگزار می‌شود، اما متاسفانه این همایش‌ها تنها با رویکرد قدردانی و تجلیل از مهندسان برجسته کشور برپا می‌شوند و دریغ از این‌که در این همایش‌ها بحث و گفتمان درباره پیشرفت‌های کشور در حوزه مهندسی و رفع معضلات موجود در مسیر این حوزه صورت گیرد.
وی افزود: همایش‌ها باید هر سال غنی‌تر از سال گذشته برگزار شوند. در این آیین‌ها باید مسایل و موضوعات یک سال کارِ مهندسی کشور به‌صورت چالشی مطرح و چشم‌اندازهای حوزه مهندسی بررسی شوند.
این نویسنده حوزه مهندسی در پایان با اشاره به این‌که متاسفانه اغلب این همایش‌ها بار علمی و فنی ندارند، بیان کرد: در این همایش‌ها بسیاری از افراد به‌صورت سلیقه‌ای دعوت می‌شوند و اغلب چهره‌های فاخر از دید مخاطبان مغفول می‌مانند. بعد رسانه‌ای این‌گونه همایش‌ها نیز بسیار ضعیف است؛ متاسفانه نتایج این همایش‌ها از طریق رسانه‌های مختلف منعکس نشده و به‌تصویر کشیده نمی‌شوند.
کتاب‌ها دربرگیرنده تجربیات مهندسی بومی باشند
مهندس محمدمهدی روحانی مشهدی، رییس موسسه انتشارات دانشگاه صنعتی شریف، با بیان این‌که اغلب کتاب‌های حوزه مهندسی، ترجمه منابع خارجی هستند، گفت: اغلب این کتاب‌ها در اجرا با شرایط و نیازهای داخلی کشور مطابقت ندارند، بنابراین باید کتاب‌های تالیفی داشته باشیم که از تجربیات مهندسی بومی نشات گرفته و نسخه‌ای مناسب برای نیازهای مهندسی کشور باشند.
وی در پاسخ به این سوال که «چه اندازه صنعت کشور از تولیدات دانشگاهی استفاده می‌کند؟» گفت: میزان استفاده صنعت از کتاب‌های مهندسی زیاد نیست،
چراکه این کتاب‌ها که به‌طور معمول مربوط به مسایل مهندسی کشورهای اروپایی و آمریکایی هستند، با نیازهای داخلی ارتباط اندکی داشته و تنها جنبه آموزشی در دانشگاه‌ها را دارند.
رییس موسسه انتشارات دانشگاه صنعتی شریف، برای رفع معضلات موجود در مکتوبات مهندسی پیشنهاد داد: چنانچه مدرسان مشاور و مهندسان شاغل در مراکز صنعتی و پژوهشی در مکتوب کردن تجربیات خود به‌صورت نظام‌مند و علمی اهتمام ورزند، قدم موثری در بومی‌سازی کتاب‌های فنی و مهندسی خواهد بود.
کلام آخر
كشور ايران، بنا بر اذعان ديگر كشورها سرشار از منابع غنی از جمله سرمايه‌های انسانی و اجتماعی است كه مهندسان کشور نمونه‌ای از این سرمایه‌های ارزشمند محسوب می‌شوند؛ منبع ارزشمندی كه حتی ديگر كشورها نيز برای در اختيار گرفتن و استفاده از آن‌ها بازار خوب و مناسبی در اختيار دارند. بنابراین، سرمايه‌گذاری در اين بخش و ارایه وسيع خدمات مهندسی لازمه تعامل گسترده میان مهندسان، كارفرمايان و سرمايه‌گذاران است و تنها اين‌گونه می‌توان فضاهای كسب و كار كنونی را توسعه داد و به خلق فضاهای جديد مبادرت ورزيد.
روز مهندسی فرصت خوبی است تا با نگاهی آسیب‌شناسانه از معضلاتی که موجودیت مهندسی کشور را با مخاطرات جدی روبه‌رو ساخته، سخن به میان آورده شود و نسبت به کژاندیشی‌ها و غلبه آن‌ها بر فضای مهندسی کشور چاره‌جویی شود.
روز مهندسی را می‌توان دست‌مایه‌ای برای رشد فراگیر مهندسان، گروه‌ها و تشکل‌ها و بهره‌گیری از دستاوردهای نظری و تجربی آن‌ها قرار داد و این روز مهم را با همکاری و مشارکت خودشان برگزار کرد. در این روز میزان تعامل با دستگاه‌های اجرایی را باید محک زد و تاثیر مهندسی را بر محیط شهری و پروژه‌های در دست اقدام اندازه‌گیری کرد.
در این روز باید پای صحبت‌ها و درد دل‌های نویسندگان، پژوهشگران و ناشران حوزه مهندسی نشست تا آسیب‌های نشر کتاب در بازار مهندسی بررسی و راهکارهای اساسی و کاربردی برای رفع آن‌ها اندیشیده شود. این معضل تنها با برگزاری یک همایش یک‌روزه با عنوان روز مهندسی قابل حل نیست، بلکه باید در دستور کار متولیان فرهنگی کشور البته با همکاری و هم‌اندیشی متخصصان عرصه مهندسی قرار بگیرد.
در طول سال، شاهد برگزاری نمایشگاه‌های مختلف اعم از نمایشگاه‌های کتاب و نمایشگاه‌های دستاوردهای دانشجویی و پژوهشی هستیم. چه خوب است که در این نمایشگاه‌ها تنها به ارایه آثار و دستاوردها اکتفا نشود، بلکه با برپایی نشست‌های مختلف حاشیه‌ای، معضلات عرصه مهندسی و دانشجویی را با هدف رفع آن‌ها به چالش کشید، تا پرچم مقدس ایران اسلامی، پرافتخارتر از قبل در آسمان علم و پیشرفت به احتزار درآید.
اميد است شايستگی امروز مهندسان كشور، استمرار يافته و جايگاه كيفی و كمی خود را به‌خوبی و شايستگی حفظ كرده تا از سرمايه‌های ملی و مردمی كشور صيانت کنند.