پیشرفت نشر الکترونیک یعنی برداشتن دیوار کتابخانه‌ها
در نشست «تاثير نشر الكترونيك بر دنياي اطلاع‌رساني و كتابداري» مطرح شد
نشست «تاثير نشر الكترونيك بر دنياي اطلاع‌رساني و كتابداري، عصر سومين روز نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران با حضور سعيد اسدي، عضور هيات علمي دانشگاه شاهد، حميدرضا جمالي و امير غائبي، كارشناسان حوزه كتابداراي و دانش‌شناسي در سرای كتاب و رسانه برگزار شد.
وي افزود: با توجه به تمايل ناشران به انتشار ديجيتال بايد اذعان كرد كه نشر كاغذي مجلات علمي نيز با ضعف مواجه است، بنابراين اين تمايل قابل پيش‌بيني است که با رشد مجلات الكترونيكي به سوي پديده كتابخانه بدون ديوار حركت كنيم.
جمالي ادامه داد: در نشر ديجيتال، ريسك اقتصادي در مقايسه با نشر سنتي چندان قابل اهميت نيست؛ زيرا در اين روش توليد و بازتوليد و توزيع بسيار ارزان است.
اين استاد دانشگاه اظهار كرد: در حوزه نشر سنتي تجهيزات الكترونيكي و فناوري امكان حضور پررنگ‌تر ناشران را در بازار نشر فراهم كرده است. در نشر الكترونيكي حتي اگر شمارگان اندك باشد ناشر سود نهايي را به دست خواهد آورد.
وي تاكيد كرد: در حوزه نشر الكترونيكي و سنتي شاهد الگوهاي متفاوت اقتصادي هستيم. كار كنترل كيفيت در حوزه نشر الكترونيك براي كتابداران سخت شده است و با توجه به ارزاني توليد و بازتوليد در حوزه نشر ديجيتال شاهد چالش‌هاي و فرصتهايي مانند بحث كپي رايت هستيم.
جمالي ادامه داد: در حوزه نشر الكترونيك برآورد ميزان استمرار به دليل بازتوليد مشكل است، زيرا اين امكان وجود دارد که تنها يك نسخه از اثر مولف به فروش برسد.
وي در پاسخ به پرسشي درباره نوع انتشار مجلات علمي دانشگاهي به صورت چاپي گفت: در وزارت علوم اصرار بر انتشار كاغذي مجلات است. اين نگاه متاثر از آيين نامه‌ها و وجود سيستم امتيازدهي علمي به استادان مولف است. اين نگاه وزارت علوم در طول زمان و گرايش مخاطب به نشر ديجيتال برطرف مي‌شود، زيرا نهادهاي داخلي بايد واقعيت نشر ديجيتال را بپذيرند.
در ادامه این نشست، دكتر غائبي درباره تاثير نشر ديجيتال در آينده كتابخانه‌ها گفت: معتقدم با دو قشر ذينفعان و كاربران مواجهيم. با وجود گسترش نشر ديجيتال بايد توجه داشت براي مخاطبان چه انتظاراتي ايجاد مي‌شود. دسترسي آسان و بيشتر به منابع اطلاعاتي و ديگري سهولت در بازيابي آنها از جمله توقعاتي است كه براي كاربر امروز ايجاد شده است. اين مجموعه انتظارات، مسووليت كتابداران را افزايش مي‌دهد.
وي ادامه داد: با توجه به تمايل دانشجويان به دانلود اطلاعات، اين سوال مطرح مي‌شود كه كتابخانه‌ها بايد چه تغييراتي را ايجاد كنند. دانشجويان خواهان صرف هزينه كمتر و در اختيار گرفتن اطلاعات بيشتر هستند. در هر حال حاضر 300 نشريه كاغذي به یکهزار مجله الكترونيكي ارتقا پيدا كرده است.
غائبي افزود: در هيچ جاي دنيا براي استفاده پژوهشي و آموزشي محدوديتي وجود ندارد بلكه گزينه‌هاي تشويقي هم اعمال مي‌شود. ما بايد مجوزهاي استفاده از منابع كتابخانه‌ها را ايجاد كنيم كه اين امر نياز به مدل‌سازي دارد. اين مقوله‌ها در آينده به عنوان چالش اصلي كتابخانه‌ها به حساب خواهند آمد.
وي اظهار كرد: نشر الكترونيكي در كشورها به شكل جزيره‌‌اي وارد كتابخانه‌ها شده است. نشر الكترونيكي در دو شكل آثار ديجيتالي و منابعي كه ما آنها را به صورت ديجيتالي تبديل كرده‌ايم نيازمند يكپارچه‌سازي‌اند و يكپارچه‌سازي نيز به تامين زيرساخت‌هاي مناسب نياز دارد.
جمالي درباره تاثير نشر الكترونيك بر عملكرد كتابخانه‌ها گفت: نشر الكترونيك ارزش افزوده را براي كاربران ايجاد كرده است، به عبارت ديگر فراهم كردن ابزار اكتشاف و پيدا كردن اطلاعات نمونه‌اي از اين ارزش افزوده است.
وي در پاسخ به پرسشي درباره ارايه راهكاري براي بي‌توجهي دانشجويان به نشريات كاغذي در زماني كه تمايل به نشريات ديجتالي افزايش پيدا كرده گفت: به اعتقاد من بايد همه اشتراكات به نشريات كاغذي در دانشگاه‌ها قطع شود. زيرا اين امر دليلي جز دسترسي آسان دانشجويان به اين نشريات در فضاي وب نيست. روزنامه‌ها از اين جريان مستثني هستند. زيرا بارها مشاهده شده اعضاي كتابخانه اگر سراغ مجلات كاغذي نروند روزنامه‌ها را تورق مي‌كنند.
غائبی افزود: با حذف نسخه‌هاي چاپي مخالفم زيرا اين نشر در مواقعي از پتانسيل‌هاي بالاتري نسبت به نشر ديجيتال برخوردار است.
وی در پاسخ به پرسشي درباره چرايي مراجعه كم به نسخه‌هاي چاپي در كتابخانه‌ها اظهار كرد: كتابداران بايد به نيازسنجي مخاطبان دقت كنند. بنابراين استقبال كم نبايد منجر به حذف نشريه چاپي شود.
غائبي درباره اهميت نقش كتابدار و كاربر و اولويت نقش اين دو گفت: ما بايد نقش خودمان را با خواسته‌هاي كاربران تطبيق دهيم. به عنوان مثال ارتقاي تخصص از جمله اين تغييرات است، يعني آنگونه كه شيوه سنتي را با روش بازيابي تغيير دهيم. علاوه بر اين، بايد از يكپارچه شدن نشر الكترونيك مباحثي مانند كپي رايت و هزينه‌هاي اين نوع نشر استقبال كنيم.
غائبي در پاسخ به پرسشي درباره دلايل اختصاص نشر الكترونيك به مجلات در مقايسه با كتاب گفت: اين مقوله به اوضاع اقتصادي ارتباط دارد. ناشران تحقيق مي‌كنند كه مخاطب در فضاي مجازي دنبال نشريه الكترونيكي است يا كتاب الكترونيكي است؟ اگر ناشر احساس كند مخاطب به كتاب الكترونيكي اقبال پيدا كرده به طور قطع در اين حوزه سرمايه‌گذاري خواهد كرد.