ارزیابی آثار علمی به معنای بازخورد سازنده است
ویژگی‌های نقد علمی و منتقد از نگاه دانشگاهیان/1
با توجه به تاکید مقام معظم رهبری درباره پرداختن اهالی فرهنگ و دانش به مقوله نقد سازنده، ضرورت نقد آثار به‌ویژه آثار علمی، بیش از گذشته احساس می‌شود. در این زمینه بهزاد ابوالعلایی، عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی، ارزیابی آثار علمی را به معنای بازخورد سازنده می‌داند.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- تلاش نویسنده، مترجم و به‌طور کل، همت اهالی نشر برای افزایش آمار تولید کتاب شایسته و قابل قدردانی است اما معیار موفقیت در حوزه نشر به ویژگی‌های دیگری نیز وابسته است. کتاب به‌عنوان یک کالای فرهنگی برای ماندگاری، رشد کیفی و اثرگذاری، به نقد نیازمند است؛ نقدی که از زبان و قلم اهل دانش و محیط دانشگاهی به فضای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه مطرح شود.
در بررسی ویژگی‌های منتقد کتاب، خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت‌وگو‌هایی با چند مدرس دانشگاه و مولف صورت داده است.
دکتر بهزاد ابوالعلایی، عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی و مولف حوزه مدیریت، نقد را «ارزیابی» تعریف می‌کند. به اعتقاد وی، ارزیابی آثار علمی به معنای بازخورد سازنده است، یعنی خالق اثر، بازخورد را می‌پذیرد و سپس نقد می‌شود.
این مدرس دانشگاه «انصاف» را نخستین مولفه یک منتقد می‌داند، یعنی توجه همزمان به نقاط منفی و مثبت یک اثر که نقد
منصفانه را به‌دنبال دارد.
شاخصه‌های نقد در غرب
ابوالعلایی در ادامه به شاخصه‌های نقد در غرب اشاره می‌کند. وی می‌گوید: «نقد در فرهنگ آمریکایی با تاکید بر چهار نمونه تعریف و تمجید آغاز می‌شود. هدف اصلی از این شیوه، ایجاد آمادگی برای شروع نقد اصلی است، این در حالی است که نقد در جامعه ما با پیچیدگی‌های خاصی همراه است.»
رابطه نقد و دیپلماسی
وی نقد مطلوب را حاصل برقراری رابطه‌ای مناسب بین بیان ظریف و بیان صریح می‌داند. ابوالعلایی معتقد است: «منتقد می‌تواند با صراحت در گفتار و نوشتار به نقاط ضعف یک اثر بپردازد، در حالی‌که می‌توان همان نکات را با ظرافت ویژه مطرح کرد. این ظرافت، همان زبان دیپلماتیک سیاستمداران برای پیشبرد اهدافشان است. نقدی که با ظرافت و صراحت همراه باشد، تاثیر بهتری خواهد داشت.»
به نظر ابوالعلایی، تخصص مهم‌ترین ویژگی یک منتقد است، بدون تخصص بعید است توجیه‌های منتقد مورد پذیرش قرار گیرند.
تجربه نویسندگی، لازمه نقد
دکتر سید‌علی خاتمی فیروزآبادی، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی نیز بر تجربه نویسندگی منتقد تاکید دارد و هنر نویسندگی را ریشه نقد حرفهای می‌داند. تالیف و ترجمه حدود 20 کتاب در کارنامه یک منتقد در ارتقا سطح کار وی بسیار
موثر خواهد بود.
مرجان فیاضی، مترجم و عضو هیات علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، در بررسی مولفه‌های یک منتقد معتقد است: «منتقد باید دانشی فراتر از نویسنده داشته باشد تا نقد محکمی را براساس نقاط قوت و ضعف کتاب عرضه کند. همچنین دانش کافی، پیگیری مناسب، علاقه و وجود دیدگاه واقعی در نقد، از ویژگی‌های اصلی یک منتقد است.» وی تعصب را نقطه ضعف یک منتقد می‌داند و می‌گوید: «یک نقاد باید در ارایه نقدش منصف باشد نه متعصب.»
جریان نقادی در دانشگاه‌ها، بی‌رمق است
سید‌حبیب‌الله طباطبائیان، دانشیار گروه صنعتی دانشکده حسابداری و مدیریت دانشگاه علامه طباطبائی، با انتقاد از رکود بازار نقد در فضای دانشگاه‌ها معتقد است: «در حوزه نقد‌پژوهی به شکل شایسته‌ای عمل نکرده‌ایم که البته، این مشکل مشترک همه حوزه‌های علمی است.»
این مدرس دانشگاه، جریان نقادی در کشور و دانشگاه‌ها را بی‌رمق تفسیر می‌کند و محفل نقد‌های جاری را نیز منصفانه و علمی نمی‌داند.
یار نویسنده، دستگیر خواننده
نقد کتاب اگر با همه ویژگی‌هایی که برای منتقد کتاب برشمرده شد، در جامعه علمی و فرهنگی به شکلی موجه گسترش پیدا کند، کیفیت آثار تولیدی
نیز افزایش می‌یابد. منتقد می‌تواند کمکی باشد به مخاطب گاه سردرگم امروز.
به قول استاد بهاالدین خرمشاهی: «هیچ معیار عینی برای این‌که به ما بگوید چه باید بخوانیم وجود ندارد و الحمدالله خوانندگان در محدوده کتاب‌های موجود (در بازار یا در کتابخانه شخصی خود یا کتابخانه‌های عمومی) احساس آزادی می‌کنند، چندان‌که گاه از شدت آزادی سردرگم و ندانم‌کار می‌شوند.» منتقد علاوه بر مخاطب به خط فکری و قلم مولف و مترجم کمک می‌کند تا به جای ارزش‌گذاری به تولید انبوه، نگران و تلاشگر ماندگاری چند اثر از خود باشد.
لزوم توجه به نقد از منظر مقام معظم رهبری
«وقتی كتاب با كميّت بالا در اختيار همه قرار می‌گيرد، يک نوع حيرت برای بعضی به‌وجود می‌آيد كه آيا اين كتاب را بخوانيم، نخوانيم؛ خوب است، بد است؛ مفيد است يا بی‌فايده است… وقت انسان محدود است. كسانی كه اهل مراجعه به كتابند، احتياج دارند كه اهل نظر و اطلاع، كتاب‌ها را به آن‌ها معرفی كنند… . من می‌خواهم از اهل فكر و نظر و قلم و كتاب و كسانی كه به كتاب اهميت می‌دهند، خواهش كنم كه به نقد كتاب بپردازند.»-