لزوم مواجهه علمی با دنیا/ باید حرف جدیدی برای گفتن داشته باشیم

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حضور در بازار‌های نشر جهانی، توجه به نیاز و علاقه مخاطب غیرفارسی زبان، معرفی و ارائه دستاورد‌های علمی مولف و محقق ایرانی در قالب کتاب، به عقیده چهار نفر از اهالی علم، از جمله مواردی است که نیازمند توجه به ترجمه از فارسی است. 

دکتر هومن کاغذیان، ‌عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران، منابع تولیدی مولف ایرانی حوزه علوم پایه را صاحب ظرفیت علمی برای ترجمه به فارسی می‌دا‌ند. اما معتقد است فقط 10 درصد تولیدی نویسندگان ایرانی از این ظرفیت برخوردارند. 

مولف کتاب «زیست‌فناوری دارویی» برای ادعای خود درباره وجود ظرفیت علمی مولف ایرانی به واکنش نایب رئیس کنفدراسیون بیوتکنولوژی اروپا در کنگره‌ای بین‌المللی نسبت به پیشرفت‌های علمی محققان ایرانی اشاره می‌کند.         

رعایت اصول تالیف علمی و توجه به تاریخ علم
مولف اثر شایسته قدردانی بیستمین جشنواره کتاب سال دانشجویی برای افزایش این ظرفیت بر توجه به توصیه‌های مقام معظم رهبری درباره توجه دانشگاه‌ها به مقوله برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی اشاره می‌کند: «مقام معظم ‌رهبری در اوایل دهه 80 در پاسخ نامه جمعی از فضلای حوزه و دانشگاه بر تقویت جریان نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها و حوزه و جنبش‌ نرم‌افزاری تاکید داشتند.»

کاغذیان با ابراز تاسف از بی‌توجهی جامعه دانشگاهی به موضوع نظریه‌پردازی و نقد می‌گوید: «اگر این توصیه‌های جامعه عمل می‌پوشید شاهد رشد علمی چشم‌گیرتری در کشور بودیم.»

این محقق حوزه زیست فناوری، شناسایی و رعایت اصول تالیف علمی و توجه به تاریخ علم را زمینه‌ساز تالیف اثری می‌داند که ظرفیت ترجمه به زبان‌های دیگر را خواهد داشت. وی درباره این موضوع می‌گوید: «دانشمند مولف ایرانی برای ارایه دانش خود در قالب کتاب باید به تاریخ و فلسفه علم مسلط باشد. موضوعی که حتی از سوی دانش‌آموختگان مقاطع عالی تحصیلی جدی گرفته نمی‌شود. بنابراین اجباری شدن واحدی درسی به نام‌ فلسفه و تاریخ علم در مقطع دکتری تخصصی در دانشگاه‌‌ها ضروری است.»    

لزوم ارتقای زیرساخت‌های حوزه نشر
محمد عشقی، استادیار دانشگاه شهید بهشتی، در پاسخ به این پرسش که آیا منابع حوزه علوم پایه از ظرفیت علمی مناسبی برای ترجمه به زبان‌های دیگر برخوردارند یا خیر؟ با نظر هومن کاغذیان موافق است. موضوع ترجمه را به زیرساخت‌های صنعت نشر کشور وابسته دانست. وی معتقد است: «برای نوشتن کتابی در حوزه تکنیکی که به زبان‌های دیگر ترجمه شود، به زیرساخت‌های زیادی نیاز است. کشور‌های غربی برای تالیف آثار حوزه علوم پایه و کاربردی، نظام خاصی را دنبال می‌کنند. 

عشقی در تشریح وجود نظام خاص در صنعت نشر بین‌المللی، به فرایند نیاز‌سنجی و سفارش‌دهی ناشر بین‌المللی به نویسنده و زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری اشاره کرد. وی فرایند تالیف را به یک جریان تشبیه کرد که از نیاز‌سنجی آغاز و بعد از سفارش به نویسنده به مرحله تولید می‌رسد.

این مدرس دانشگاه وجود یک گروه ناشر حرفه‌ای در ایجاد ظرفیت برای شکل‌گیری جریان ترجمه معکوس آثار حوزه علوم پایه را ضروری دانست و بر لزوم بررسی و مقایسه شیوه فعالیت ناشران مطرح حوزه علوم کاربردی دنیا با ناشران داخلی در ایجاد فضایی برای ترجمه آثار مولفان حوزه علوم پایه موثر تاکید کرد. 

عشقی، محققان ایرانی را صاحب نوآوری معرفی کرد که به دستاورد منتهی نمی‌شود. وی معتقد است که‌ حاصل نتایج تحقیقات پژوهشگران ایرانی در قالب مقاله در اختیار جوامع دیگر قرار می‌‌گیرد و تعبیر عشقی از این فرایند، خام‌فروشی علم است. این مدرس دانشگاه گفت: «اگر مقاله را ماده خام علمی بدانیم، کتاب محصول تجاری علم است.» 

انتشار مقاله در نشریات معتبر برای مواجهه علمی با دنیا
محمد حسن‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز با محمد عشقی درباره ظرفیت علمی آثار مولفان حوزه علوم پایه برای ترجمه به زبان‌های دیگر هم‌عقیده است.

وی برای ادعای خود به انتشار مقالات پژوهشگران ایرانی در نشریات معتبر بین‌المللی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بهترین نمونه برای مواجهه جامعه جهانی با آثار مولفان ایرانی، انتشار مقالات علمی در نشریات معتبر دنیاست؛ آثاری که براساس پژوهش‌های محققان دانشگاهی عرضه شده است.»

این مدرس دانشگاه تربیت مدرس برای ادعای خود بدون اشاره به تاریخ مشخصی گفت: «درحدود 30 هزار مقاله علمی از نویسندگان و محققان ایرانی که به زبان فارسی تالیف شده و به عبارتی ماحصل تحقیق بومی و منطقه‌ای است، در سطح بین‌الملل به زبان انگلیسی یا سایر زبان‌های زنده دنیا ترجمه می‌شوند.» 

مولف کتاب «تحويل اطلاعات در قرن 21» برخلاف عباسلو که جامعه غربی را بی‌نیاز از آثار مولف ایرانی می‌داند، معتقد است که این نیاز وجود دارد. دلیل اصلی گفته این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز استقبال محافل علمی دنیا از مقالات محققان ایرانی است. 

حسن‌زاده همچنین، انتشار مقالات علمی پژوهشگران ایرانی را در قالب کتاب، زمینه‌ساز افزایش آمار مخاطبان غیر فارسی‌زبان می‌داند. 

باید حرف جدیدی برای گفتن داشته باشیم
دکتر محمد سلگی، رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، بیان کرد: «متاسفانه به دلیل نداشتن تولید علم، شاهد ارائه ترجمه معکوس آثار حوزه علوم پایه و کاربردی نیستیم». سلگی،‌ شرط حضور در بازار جهانی نشر را برتری و حرف جدیدی برای گفتن داشتن دانست.»

وی همکاری برخی مولفان ایرانی با ناشران بین‌المللی را محدود به ارتباطات محدود و فردی بین مولف و ناشر می‌داند: «این شکل ارتباط‌ها بیشتر بر اثر ارتباط یک مولف ایرانی با یک مولف خارجی شکل می‌گیرد؛ به‌عبارتی دیگر این ارتباط‌ها بین استاد و شاگرد ایجاد و برای تالیف یک اثر تصمیم‌گیری شده است.» سلگی گذشت زمان را عامل حضور پررنگ‌تر صنعت نشر کشور در حوزه ترجمه آثار مولف ایرانی می‌داند. 

رئیس نشر جهاد داشگاهی لزوم تقویت ارتباط بین ناشر داخلی و بین‌المللی را پیش‌نیاز حرکت به سوی ترجمه از فارسی عنوان کرد.

متن کامل گفت‌و گوی خبرنگار (ایبنا) با هومن کاغذیان را اینجـــــــــــا بخوانید.

متن کامل  گفت‌و گوی خبرنگار (ایبنا) با محمد عشقی  را اینجــــــــــا بخوانید. 

متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با محمد سلگی را اینجـــــــــا بخوانید.

 متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با محمد حسن‌زاده را اینجـــــــــــا بخوانید.