کتابسازی؛ دستپخت افراد فاقد صلاحیت نویسندگی/ ردپای سارقان علم در کتاب‌نماها

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- به عقیده دکترسید محمد‌تقی روحانی ‌رانکوهی و دکتر محمد عشقی، دانشیاران دانشکده برق دانشگاه شهید بهشتی، افراد فاقد صلاحیت و اهلیت برای اظهارنظر و دست به قلم بردن در حوزه علم، از متهمان ردیف نخست نشر مصادیق کتابسازی هستند.  

دکتر حسین ارزانی، عضو هیات علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، علاوه بر فقدان صلاحیت افراد، با نگاهی آماری به موضوع کتابسازی معتقد است که 80 درصد استادیاران دانشگاه در تولید مصادیق کتابسازی دست دارند.    

حسین داودآبادی، مدیر انتشارات نور دانش و عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، گرایش دانشجویان به منابع کم‌حجم و توجه ناشران به تغییر سلیقه دانشگاهیان را عامل اصلی بروز پدیده کتابسازی می‌داند. 
 
کتابساز فردی فاقد صلاحیت و اهلیت است
سیدمحمد‌تقی روحانی ‌رانکوهی، کتابسازی را در یک جمله «تولید یک متن، با ظاهر فیزیکی کتاب که محتوای آن برگرفته از منابع دیگر است» توصیف و در ادامه به ویژگی‌های کتابساز اشاره می‌کند. وی کتابساز را فردی فاقد صلاحیت و اهلیت در حوزه نشر معرفی می‌کند. این مدرس دانشگاه در واقع با این توصیف که: «کتابساز بدون سال‌ها اندیشیدن و پژوهیدن و کسب دانش ژرف به تغییراتی عمده در متن ابتدایی یک کتاب دست می‌زند» به ویژگی‌های یک نویسنده واقعی نیز اشاره می‌کند. 

نبود دایره ویراستاری کنترل کیفی و کمی با توجه به جنبه‌هایی که دارد و به معنای تخصصی آن نزد برخی ناشران مجاز اعم از بخش خصوصی و بخش دولتی، کمبود نیروی متخصص ویراستاری براساس یک مجموعه مشخص از ضوابط استاندارد، صدور اجازه تاسیس موسسه انتشاراتی به متقاضی فاقد همه شرایط کیفی-تخصصی استاندارد و نبود علاقه کافی نزد دانشوران و علاقه‌مندان به تالیف یا ترجمه آثار اصیل و معتبر به دلیل نبود حمایت یا حمایت ناکافی مراکز مسئول، از جمله دلایل بروز پدیده کتابسازی از نگاه روحانی رانکوهی است. 
 
گرایش مخاطبان به سطحی‌خوانی منجر به کتابسازی می‌شود 
وی در ادامه به عواملی دیگری همچون استقبال کم جامعه از آثار اصیل و ژرف و بنیادی به‌ویژه در زمینه‌های علمی و فنی و پائین بودن سطح انتظار بسیاری از مخاطبان به‌ویژه جوانان در زمینه‌های علمی، فنی، ادبی و هنری، گرایش روزافزون به کم‌خوانی، سطحی‌خوانی، ساده‌خوانی و آسان‌خوانی بسیاری از مخاطبان به دلیل گسترش بی‌رویه و رشد کمی به اصطلاح مراکز ارائه دانش، فن، هنر و همچنین تاحدی به دلیل وجود اینترنت که پر است از انواع مطالب از جمله مطالب سطحی و ژورنالیستی، اشاره کرده است.
 
به عقیده روحانی رانکوهی، کمبود نقادان و تحلیلگران ذی‌صلاح و بی‌غرض اعم از افراد مستقل یا وابسته به مراکز رسمی علمی، فنی، هنری و ادبی، غیرتخصصی بودن بسیاری از موسسات چاپ و نشر از نظر موضوعی و سودجویی برخی به اصطلاح ناشران و قلم به دستان، از ریشه‌های بروز پدیده کتابسازی است. البته وی معتقد است که این عوامل در هر برهه زمانی ظهور و بروز متفاوتی دارند. 

دهه 70، کتابسازی در حوزه پزشکی، ظهور کرد
حسین داودآبادی،‌ عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، با نگاهی تاریخی به موضوع کتابسازی در حوزه نشر ایران پرداخته است. وی به‌عنوان یک ناشر فعال حوزه پزشکی، اواسط دهه 70 را آغاز زمان ظهور پدیده کتابسازی در حوزه نشر پزشکی می‌داند و دلیل بروز این پدیده را گرانی کاغذ عنوان می‌کند.

وی در تشریح تاثیر گرانی کاغذ بر بروز پدیده کتابسازی، مطرح می‌کند: «بازار، بر کار ناشران تاثیر گذاشت و ناشر، مولف را به سمت کتابسازی ترغیب کرد. جریانی که موجب شد منابع اصلی چند هزار صفحه‌ای در کتاب‌های 500 صفحه‌ای منتشر شوند که تا حدی مشکل خرید کتاب را برای مخاطب برطرف کرد. البته دانشجویان نیز در بروز چنین پدیده‌ای بی‌‌تاثیر نبودند.»

داود آبادی، یگانه کارکرد تولید چنینی منابعی از سوی ناشران را نمره گرفتن دانشجویی می‌داند که چندان تمایلی به مطالعه منابع حجیم ندارد. 

خلاصه‌نویسی، پزشکان و مهندسان کم‌دانش تربیت می‌کند
آسیب‌‌شناسی دکتر داود‌آبادی از تولید مصادیق کتابسازی در حوزه دانشگاهی را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: «خلاصه‌نویسی، پزشکان و مهندسان کم‌دانش تربیت می‌کند» وی در تشریح بهتر این جمله به طرح مصداقی پرداخت. آثار دانشگاهی در دهه 60 با شمارگان پنج‌ هزار نسخه منتشر و در عرض کمتر از 10 روز به فروش می‌رسید. جمعیت امروز دانشجوی ما بسیار بیشتر از دهه 60 است اما «طب داخلی هاریسون» با شمارگان دو هزار نسخه منتشر می‌شود.

«رونویسی» پدیده نویی است که این ناشر دانشگاهی در ادامه به آن اشاره می‌کند. پدیده‌ای که به اعتقاد داودآبادی محصول دهه 90 است. وی در تعریف این پدیده می‌گوید: «رونویسی، یعنی از خلاصه یک اثر ترجمه‌ای یک کتاب تولید شود. رونویسی ببشتر از سوی دانشجویانی که بار علمی پایینی دارند، دیده می‌شود.» اهداف مالی، نخستین و اصلی‌ترین دلیل ظهور پدیده رونویسی از نظر داودآبادی است. 

استادیاران به جای تالیف، به ترجمه بپردازند
حسین ارزانی، عضو هیات علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، سهم مولف در تولید کتاب را 50 درصد دانسته ولی با این وجود معتقد است که 80 درصد مصادیق کتابسازی در حوزه دانشگاهی، نتیجه کار استاد‌یاران دانشگاه است. وی با اتکا به همین ادعا می‌گوید: «پیشنهاد می‌کنم استایاران به‌جای تالیف، به ترجمه کتاب اقدام کنند.»

وی در تشریح گفته‌اش یک دلیل می‌آورد: «عمده دلیل این مطلب روشن است؛ یک استاد‌یار فرصتی برای مطالعه و پژوهش ندارد که به تولید کتاب منجر شود، بنابراین آثاری هم که تولید می‌کند، نتیجه تحقیق و تجربه شخصی‌اش نیست.»

ارزانی درباره چرخه تولید آثار حوزه تخصصی خود یعنی مرتع‌داری معتقد است: «در رشته مرتع‌داری مباحث و دیدگاه‌های زیادی وجود دارد که هنوز درباره آن‌ها در داخل کشور فعالیت‌های چندانی صورت نگرفته است. نویسندگان و پژوهشگران کشور باید به سمت تالیف آثار و انجام پژوهش‌هایی پیش بروند که تاکنون درباره آن‌ها اثر یا تحقیقی ارائه نشده است. تحقق این موضوع، از تکراری شدن محتوای کتاب‌ها یا کتابسازی جلوگیری می‌کند.» 

کتابسازی، سرقت علمی است
دکتر محمد عشقی، دانشیار دانشکده برق دانشگاه شهید بهشتی، کتابسازی را معادل سرقت علمی می‌داند. وی معتقد است: «اطلاق واژه کتابساز به تولیدکنندگان مصادیق کتابسازی، نوعی تخفیف دادن به این افراد است.»

عشقی‌ نیز مانند روحانی رانکوهی معتقد است: «کتابسازی می‌تواند از سوی فردی که اهلیت گفتمان پیدا نکرده و شروع به گفتمان می‌کند، صورت گیرد. به‌عبارتی درباره شخصی صدق می‌کند که هنوز اطلاعات و دانش کافی کسب نکرده و دست به تولید کتاب می‌زند.» در واقع «توضیح واضحات» توصیف عشقی از مصادیق کتابسازی است. 

حیف از کاغذ!
دانشیار دانشکده برق دانشگاه شهید بهشتی، در ادامه توصیف خود از مصادیق کتابسازی می‌گوید: «می‌توان گفت حیف از کاغذ. کتاب‌های اینچنینی بهتر است در محدوده فضای مجازی منتشر شوند تا از صرف هزینه‌های سنگین اقتصادی و تخریب محیط زیست پیشگیری شود.» عشقی نیز همانند حسین داودآبادی معتقد است که کتابسازی ریشه در انگیزه‌های مالی داشته و با هدف کسب شهرت صورت می‌گیرد. 

وی در برشمردن ریشه‌های بروز پدیده کتابسازی، به انگیزه‌ ارتقاء درجه علمی نیز اشاره و بر نقش داوران علمی آثار علمی و دانشگاهی تاکید می‌کند. 

عشقی معتقد است: «باید این پرسش مطرح شود که آیا اثر، ارزش چاپ کاغذی دارد؟ به واقع آثاری هستند که ارزش چاپ ندارند. داوران باید به «چه کسی نوشته؟» و «چه چیزی نوشته» توجه بیشتری داشته باشند. البته باید توجه داشت که نباید مانعی برای عرضه حرف‌ها و دانسته‌ها ایجاد کرد.»

گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر  سیدمحمد‌تقی روحانی ‌رانکوهی، دانشیار دانشکده برق و مهندسی دانشگاه شهید بهشتی  را اینجـــــــــا بخوانید. 

گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر حسین داود‌آبادی، مدیر انتشارات نور دانش و عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران را اینجـــــــــا بخوانید. 

گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر حسین ارزانی، عضو هیات علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران را اینجــــــــا بخوانید. 

گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمد عشقی،‌ دانشیار دانشکده برق دانشگاه شهید بهشتی را اینجـــــــــــا بخوانید.