توقف کتابسازی در ایستگاه اطلاع‌رسانی و نظارت/ نشر، با نقد پاکیزه خواهد شد
جمع‌بندی ایبنا از پرونده «کتابسازی در حوزه علم»/ 4
چهارمین جمع‌بندی (ایبنا) از موضوع «کتابسازی در حوزه علم» به ارائه نظرات نجفعلی میرزایی، علی خاکی، مجیدرضا زروئی، سیدمهدی نوریان، سیدمحمود حدادی و محمدرضا حمیدی‌زاده اختصاص دارد. گسترش مقوله نقد، اطلاع‌رسانی درست از وضعیت کتاب ایران و تکریم مولفان واقعی و معرفی آثار خوب از مهمترین نکات موردنظر این افراد در پیشگیری و درمان پدیده کتابسازی است.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – تاکید بر نظارت در حوزه نشر، گسترش فضای نقد، معرفی و تکریم مولفان واقعی و آثار فاخر، رعایت اخلاق حرفه‌ای و حمایت نهادهای مسئول، محور اصلی صحبت‌های دکتر نجفعلی میرزایی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، دکتر علی خاکی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، مجیدرضا زروئی، مدیر انتشارات فدک ایساتیس، دکتر سیدمهدی نوریان، مدرس دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، دکتر سیدمحمود حدادی، استادیار گروه زبان و ادبیات آلمانی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه شهید بهشتی و دکتر محمدرضا حمیدی‌زاده، عضو هیات علمی دانشکده مدیریت دانشگاه شهید بهشتی در چهارمین جمع‌بندی (ایبنا) از پرونده «کتابسازی در حوزه علم» است.
اختلال در مسیر تولید علم
نجفعلی میرزایی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، تاثیر پدیده کتابسازی را برای عموم فعالان حوزه علم عمیق و زیانبار می‌داند. وی معتقد است: «کتابسازان بدون توجه به منطق علمی هر حوزه و بدون پشتوانه علمی و تخصصی در زمینه‌هایی که کتاب می‌سازند، در مسیر تولید علم اختلال ایجاد می‌کنند.»
میرزایی، با تاکید بر نقش اطلاع‌رسانی دقیق و روزآمد در حوزه کتاب، آن‌را برای روشن شدن حرکت جریان انحرافی در این حوزه حیاتی می‌داند. وی دراین باره می‌گوید: «اطلاع‌رسانی درست و دقیق از وضعیت کتاب ایران که مهمترین ماموریت موسسه خانه کتاب است، می‌تواند مرزهای کتاب‌های علمی را از جریان انحرافی کتاب‌های زرد و غیرعلمی جدا کند. همین اقدام اگر به‌روز و همیشگی صورت گیرد، از نفوذ کتاب‌های ساختگی و غیرعلمی به چرخه تولید علم جلوگیری خواهد کرد.»
لزوم تفکیک کتاب‌های علمی از کتاب‌نماها
مدیرعامل موسسه خانه کتاب، شناسایی مصادیق کتابسازی را در کتاب‌های علمی به‌عنوان یکی از برنامه‌هایی دانست که می‌تواند در قالب یک هدف پیگیری شود؛ هدفی که برای موسسه خانه کتاب تعریف شده است.
میرزایی در گفت‌و‌گو با خبرنگار (ایبنا) به صرفه مالی در حوزه نشر و تاثیر آن بر تولید مصادیق کتابسازی نیز اشاره کرد: «اگر تولید کتاب علمی منطبق با معیارهای تولید دانش، برای جامعه اهل قلم و تحقیقات ما صرفه نداشته باشد و فرهیختگان و دانشوران نتوانند با تحقیقات و پژوهش درست و نظریه‌پردازانه، میراث مکتوب علمی تولید کنند، در چنین وضعیتی متاسفانه کمیّت کتاب‌ها به‌عنوان یک اصل اقتصادی در اولویت قرار خواهد گرفت؛ طبیعی است که یکی از نقاط آغاز کتابسازی در همین مساله خواهد بود.»
نقد، عرصه را بر کتابسازان تنگ می‌کند
وی در بیان راهکار‌های گسترش انتشار مصادیق کتابسازی بر مقوله نقد تاکید و گسترش نقد را موجب تنگ شدن عرصه بر کتابسازان می‌داند: «شایسته است وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای نقد کتاب و منتقدان کتاب، جایگاه علمی-پژوهشی و اعتبار تعریف کند، نکته‌ای که در حال حاضر وجود ندارد.»
تکریم و معرفی شایسته کتاب‌های علمی قوی و شاخص نیز دومین ماموریتی است که میرزایی برای وزارت علوم در مواجهه با پدیده کتابسازی پیشنهاد می‌کند. وی بر نقش نظارتی این وزارتخانه در روند تولید مقالات علمی نیز تاکید دارد.
نابرده رنج، گنج میسر می‌شود!
«منطق استثمار مناسبات» اصطلاحی است که میرزایی برای اثر تولیدی دانشجویان که به نام و کام استاد منتشر می‌شود، به‌کار می‌برد. وی چنین منطقی را نقطه آغازی برای عادی‌سازی کتابسازی در ذهن دانشجویان دانست: «این عملکرد به نوعی قبح‌شکنی جریان کتابسازی در ذهن دانشجو است که می‌توان بهره زحمت نکشیده را برد.»
رئیس موسسه خانه کتاب با اشاره به این موضوع که: «به‌طور کلی سازوکار قانونی برای برخورد با پدیده کتابسازی در همه حوزه‌ها از جمله علوم نداریم و کتابسازی به‌عنوان یک پدیده جدی مورد توجه نیست.»توجه به ممیزی کتاب‌های علمی را مورد تاکید قرار داد.
بی‌توجهی به درج منبع در تولید آثار علمی
دکتر علی خاکی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، با بیان این مطلب که مولفان نسبت به درج منبع در کتاب‌های خود بی‌اعتنا هستند، معتقد است ریشه این بی‌توجهی ادعای تسلط آن‌ها بر همه حوزه‌های علمی است. وی می‌گوید: «این‌گونه افراد می‌خواهند اعلام کنند بر همه مسائل مسلطند و همه مطالبی را که منتشر می‌کنند، از اساس زاییده ذهن و فکر خودشان است.»
وی در معرفی یکی از راهکار‌های موثر در ایجاد مانع برای تولید مصادیق کتابسازی گفت: «شناسایی و معرفی ناشرانی که در تولید کتاب قوانین را رعایت می‌کنند، هر چند ناشران مطرحی هم نباشد، در پیشگیری از انتشار مصادیق کتابسازی موثر است؛ با برگزاری همایش‌هایی با عنوان «کتاب پاک» ناشران و نویسندگان متخلق به اخلاق حرفه‌ای معرفی شوند.»
تاکید بر نقش نظارتی نهادی‌های دولتی
مجیدرضا زروئی، مدیرمسئول انتشارات فدک ایساتیس نیز مانند نجفعلی میرزایی، بر نقش نظارتی نهادی‌های دولتی تاکید دارد. وی معتقد است: «اصلی‌ترین دلیل بروز پدیده کتابسازی در کشور، به تصمیم‌گیری‌های سطحی برخی مسئولان در مرتفع کردن مشکلات نشر مربوط می‌شود؛ تصمیم‌گیری‌ها، جهان شمول نیستند و مسئولان نسبت به عواقب آن بی‌توجهند.»
زروئی برای اثبات ادعای خود در نبود نظارت در حوزه تولید کتاب‌های دانشگاهی می‌گوید: «برای همه مراحل تولید کتاب یارانه پرداخت می‌شود، در حالی‌که نظارتی بر چگونگی تولید وجود ندارد.»
وی پاسخ به پرسش «چه کسی از تولید مصادیق کتابسازی سود می‌برد؟» را برای مواجهه با موضوع کتابسازی با اهمیت می‌داند.
ناشر برگزیده بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بالابردن آمار نشر برای در اختیار گرفتن فضای بیشتر در نمایشگاه کتاب تهران و تمدید مهلت مجوز نشر را نیز از عوامل موثر در تولید مصادیق کتابسازی عنوان کرد.
برخی نهادهای دولتی، نخستین گناهکار در تولید مصادیق کتابسازی‌اند
به عقیده دکتر سیدمحمود حدادی، استادیار گروه زبان و ادبیات آلمانی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه شهید بهشتی: «بسیاری از نهادهای دولتی فعال در حوزه نشر، نخستین گناهکار در تولید مصادیق کتابسازی هستند.» وی دسترسی آسان افراد مختلف به ابزار چاپ و انتشار را در بروز پدیده کتابسازی دارای اهمیت دانست.
حدادی، نقش مخاطب را نیز در ایجاد فضایی برای انتشار مصادیق کتابسازی موثر می‌داند: «ظهور پدیده کتابسازی تا حدودی به مخاطب ارتباط پیدا می‌کند. به‌عبارتی مخاطب باید با تعمق بیشتری در بازار نشر، آثار خوب و بد را از هم تشخیص دهد که همه افراد نیز از قدرت تشخیص بالایی برخوردار نیستند، اما این آیندگان هستند که درباره ارزشمندی یک اثر برای تجدیدچاپ باید تصمیم بگیرند.»
تخصیص یارانه موجب بروز جریان عرضه و تقاضای مصنوعی می‌شود
وی بازار حوزه نشر را متاثر از تمایل مخاطب می‌داند و معتقد است که شخصیت، موضوع یا آثار یک نویسنده گاهی به یک مد روز در حوزه نشر تبدیل می‌شود و همه ناشران به سمت انتشار آثاری با محوریت خاص حرکت می‌کنند. چنین فضایی از نظر دکتر حدادی، زمینه‌ای برای تولید مصادیق کتابسازی است.
استادیار گروه زبان و ادبیات آلمانی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه شهید بهشتی، با مجیدرضا زروئی هم عقیده است که تخصیص یارانه دولتی می‌تواند در بروز کتابسازی نقش داشته باشد: «تخصیص یارانه موجب بروز یک جریان عرضه و تقاضای مصنوعی می‌شود؛ تولیدکننده با پشتوانه یارانه، به بازار تولید بی‌توجهی می‌کند. به‌عنوان مثال در آلمان شرقی، حمایت‌های دولتی به تولید آثاری تخصیص پیدا می‌کرد که در بسیاری اوقات مخاطب چندانی نیز نداشت.»
نقد، مشت کتابسازان را باز می‌کند
دکتر سیدمهدی نوریان، مدرس دانشگاه اصفهان، نیز همانند مدیرعامل موسسه خانه کتاب، بر نقد به‌عنوان نخستین و اصلی‌ترین راهکار برای مواجه با پدیده کتابسازی تاکید دارد. وی می‌گوید: «نقد با نگاهی بی‌رحمانه موجب می‌شود تا افراد نتوانند مصادیق بدلی را روانه بازار کنند، بلکه این احساس ایجاد می‌شود افرادی هستند که مشتشان را باز می‌کنند.»
مدرس رشته ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان پیش‌بینی کرد که در آینده نشر کشور، کتابسازی جایی نخواهد داشت: «این گرد و غبار‌های ایجاد شده در فضای نشر که با تبلیغات گسترده همراه است، روزی فروکش می‌کند و آثار اصیل و دارای ارزش واقعی باقی می‌ماند. این هیاهو ممکن است تا یک مدتی شهرت کاذبی برای یک عده تولید کند، اما این گرد و غبار‌ها فروکش خواهد کرد و حقیقت خود را نشان خواهد داد.»
گذراندن واحد درسی با کتاب‌های کپسولی
دکتر محمدرضا حمیدی‌زاده، عضو هیات علمی دانشکده مدیریت دانشگاه شهید بهشتی، درباره دلایل بروز پدیده کتابسازی معتقد است که هرگاه مولف با هدف ارائه محتوای کتابی در حالتی به اصطلاح کپسولی باشد، شاهد انتشار مصادیق کتابسازی خواهیم بود. وی البته دلیل این شیوه ارایه مطلب را، در گسترش تمایل دانشجو به مطالعه آثاری با حجم کم و برای تحقق یک هدف یعنی گذراندن واحد درسی می‌داند.
حمیدی‌زاده بار انتشار آثار کپسولی را فقط بر دوش دانشجو نمی‌اندازد: «برخی مولفان علاقه دارند منابعی به دانشجو معرفی کنند که متعلق به خودشان باشد؛ به عبارتی می‌خواهند زود به نتیجه برسند. این در حالی است که هر کتاب تالیفی به‌طور متوسط هشت سال زمان می‌برد. بعضی منابع به حدی غنی هستند که با حذف حتی چند سطر ناقص می‌شوند و در مقابل آثاری هستند که اگر فشرده شوند، ممکن است 10 خط نکته مفید داشته باشند، به عبارتی محتوای علمی ندارند و مرز دانش را نشکافته‌اند. محتوا در طول زمان شکل و غلظت پیدا می‌کند.»
عضو هیات علمی دانشکده مدیریت دانشگاه شهید بهشتی، برای مقوله کتابسازی، آسیب‌های مانند فقر محتوا و تربیت دانش‌آموختگان با محتوای علمی سطح پایین را عنوان می‌کند.
مرورری بر پرونده
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر نجفعلی میرزایی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب را اینجـــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر علی خاکی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی را اینجـــــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیدمحمود حدادی، استادیار گروه زبان و ادبیات آلمانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی را اینجـــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیدمهدی نوریان، مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان را اینجـــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمدرضا حمیدی‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی را اینجــــــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با مجیدرضا زروئی، مدیرمسئول انتشارات فدک ایساتیس، ناشر برگزیده بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را اینجــــــــا بخوانید.