ردپای کمرنگ ارزیابی و نظارت در تولید منابع دانشگاهی
جمع‌بندی ایبنا از پرونده «کتابهای دانشگاهی چگونه تولید می‌شوند؟»/ ۲
دومین جمع‌بندی (ایبنا) از موضوع «کتابهای دانشگاهی چگونه تولید می‌شوند؟» به بررسی دیدگاه‌های محمد آرمند، داور شیخاوندی، محسن کفاشی و رضا نجاتی اختصاص دارد. تاکید بر ارزیابی تخصصی، لزوم نظارت بر چرخه نشر دانشگاهی و هدررفت هزینه در تولید آثار دانشگاهی، از مهم‌ترین نکات موردنظر این کارشناسان است.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- تاکید بر وجود نظارت در تولید کتابهای دانشگاهی، توجه به معیار‌های نویسندگی، ویراستاری و همچنین توجه به تحقیقات بومی، از نکات قابل تامل در گفت‌و‌گوهای دکتر محمد آرمند، استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی «سمت»، دکتر داور شیخاوندی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر محسن کفاشی، مدیر انتشارات بشری و دکتر رضا نجاتی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی درباره موضوع تولید کتابهای دانشگاهی بود.
نظام آموزشی کشور، کتاب‌محور است
محمد آرمند، استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی «سمت» نظام آموزشی کشور را کتاب‌محور میداند و معتقد است که محتوای آن باید از سوی مهم‌ترین حلقه زنجیره انتقال دانش یعنی مدرس آشنا با مهار‌ت‌های آموزشی، در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد.
وی صرف هزینه در تولید کتاب دانشگاهی را هدررفت هزینه میداند، چراکه معتقد است در حوزه تولید این آثار متخصص وجود ندارد و عنوان می‌کند «بی‌توجهی به معیار‌های تولید مطلوب کتاب دانشگاهی، موجب هدررفت هزینه‌های تولید کتاب و افت کیفیت آموزشی می‌شود.»
این فعال حوزه علم و فرهنگ، پاسخ به این‌که «آیا کتاب دانشگاهی توانسته مخاطب را به اهداف تعیین شده آموزشی برساند یا خیر؟» را معیاری برای سنجش کیفی آثار دانشگاهی میداند.
حوزه نشر دانشگاهی با فقر بررسی‌های کارشناسانه مواجه است
آرمند همچنین ارزیابی کتابهای دانشگاهی را نیز جزئی از تولید میداند و بر این باور است که «بی‌توجهی به نیاز دانشجو حتی در مرحله ارزیابی کتاب نیز مطرح است؛ به‌عبارتی ممکن است متولی بررسی کتاب دانشگاهی، چندان اهمیت نیاز‌های دانشجو را نشناسد. در مرحله ارزیابی کتابهای دانشگاهی، فقط به وجود مباحث اصلی و تخصصی توجه می‌شود.»
وی گستره نقد خود درباره تولید کتابهای دانشگاهی را به نحوه ارزیابی کتابهای این حوزه نیز می‌کشاند و می‌گوید: «ارزیاب نیز علاوه بر بررسی صحت محتوای کتاب، باید نسبت به توانایی دانشجویان در هر مقطع تحصیلی آشنا باشد که «آیا اثر تولید شده در راستای رفع نیاز مخاطب تولید شده یا خیر؟» متاسفانه حوزه نشر دانشگاهی از وجود بررسی‌های کارشناسانه دچار فقر است.»
استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی «سمت» براین باور است که اصلی‌‌ترین مشخصه کتابهای دانشگاهی، قوت آموزشی آن است، اما وی حوزه نشر دانشگاهی را از وجود مولفانی آشنا با معیار‌های تالیف استاندارد خالی میداند. آرمند در یک بررسی تاریخی در روند تولید کتابهای دانشگاهی، نقطه قوت این حوزه را رشد کمی تلقی می‌کند.
نویسندگی نیروی ماهر می‌خواهد
دکتر داور شیخاوندی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی همانند دکتر آرمند بر وجود تخصص در تولید کتابهای دانشگاهی تاکید دارد و معتقد است که نویسندگی نیز مانند هر حرفه دیگری به نیروی ماهر نیاز دارد.
وی در برشمردن مشخصه‌های یک متخصص حوزه تولید کتاب دانشگاهی، تسلط به زبان را یک شاخصه اصلی ذکر می‌کند و می‌گوید: «تسلط به زبان مبدا‌ء و مقصد و ریشه واژگانی مفاهیم رشته‌های دانشگاهی، از توانایی‌های یک مترجم کتاب دانشگاهی است.»
شیخاوندی، مهارت در نوشتن را نیز از اصول تولید کتاب میداند؛ البته وی این زبان را زبان دانشگاهی می‌نامد. وی ویراستاری را نیز برای یک مولف دانشگاهی اصل قلمداد می کند و سابقه تالیف مقالات علمی را نیز یکی دیگر از ویژگی‌هایی ذکر می‌کند که برای مولف این حوزه لازم است.
همفکری وزارت بهداشت و ناشران پزشکی برای بهبود اوضاع نشر
دکتر محسن کفاشی، مدیر انتشارات بشری، به‌عنوان یک فعال در حوزه نشر پزشکی، تولیدات این حوزه را به هیچ‌وجه بومی نمی‌داند و می‌گوید «برای ایجاد تحول در حوزه نشر دانشگاهی، نیاز به همفکری وزارت بهداشت و افراد تاثیرگذار حوزه نشر یعنی ناشران کتاب دانشگاهی حوزه پزشکی و رسانه‌هاست؛ رسانه‌ها توانایی اثرگذاری در تصمیم‌گیری‌ها را دارند.»
وی توجه به طب بومی را برای تولید کتابهای دانشگاهی بسیار بااهمیت میداند و معتقد است که این مهم باید در برنامه درسی دانشجویان مورد توجه قرار گیرد.
عضو انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، در یک نگاه مقایسه‌ای بین روند تولید کتاب در کشور و سایر مراکز علمی دنیا، به توجه این دانشگاه‌های مطرح دنیا به مقالات علمی اشاره و پیشنهاد می‌کند که نظام آموزشی کشور نیز می‌تواند براساس نتایج تحقیقات حوزه پزشکی که در قالب مقاله تولید می‌شود، محتوای کتابهای علمی را تولید کند.
نشر پزشکی، ترجمه‌محور است
کفاشی معتقد است که حوزه نشر پزشکی، ترجمه‌محور است و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی را نخستین مرجعی میداند که باید برای تولید کتاب براساس نتایج تحقیقات علمی وارد میدان شود. وی عنوان می‌کند «وزارت بهداشت، نخستین مرجع در اصلاح مبانی کتابهای دانشگاهی در حوزه پزشکی است. وزارت بهداشت باید دانشگاه‌ها را موظف کند تا براساس مقالات پژوهشی، کتاب تالیف کنند؛ آثاری که به تدریج باید وارد منابع درسی دانشجویان شود. البته این روش ممکن است در ۱۵ سال، تحولی در مبانی تولید کتاب دانشگاهی ایجاد کند.»
تاکید بر نیازسنجی در تالیف کتاب دانشگاهی
دکتر رضا نجاتی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی، بر نیازسنجی در تالیف کتاب دانشگاهی تاکید دارد. وی تالیف کتاب را نوعی روش تدریس میداند که نیازمند پختگی مولف است.
وی توجه به مقوله گرافیک را نیز در تالیف کتاب دانشگاهی به‌ویژه منابعی مانند زبان انگلیسی، بسیار با اهمیت میداند و می‌گوید: «طراحی کتابهای دانشگاهی در اختیار مولف نیست، بلکه گروهی همانند یک گرافیست، باید با توجه به فرهنگ مخاطب به طراحی و ایده‌پردازی دست بزنند. به‌عنوان مثال، کتاب‌هایی که دانشگاه آکسفورد منتشر می‌کند، به اندازه‌ای دارای خلاقیت است که مخاطب خیلی سخت می‌تواند پیش‌بینی کند، طراحی درس‌های بعدی چگونه است.»
استادیار دانشگاه تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی، معتقد است که برخی افراد دخیل در چرخه تولید کتاب دانشگاهی، با اهدافی غیر از ارایه یک محتوای علمی و دانشگاهی دست به قلم می‌شوند. نجاتی، نظارت نهاد‌هایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را در بحث نظارت در این حوزه ضروری میداند.
مروری بر پرونده
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمد آرمند، استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی «سمت» را اینجـــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر داور شیخاوندی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی را اینجـــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر محسن کفاشی، مدیر انتشارات بشری را اینجــــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر رضا نجاتی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی را اینجــــــــــــا بخوانید.