بازار و روزآمدی، دو نیاز نشر دانشگاهی/ تولیدکننده علم نیستیم
جمعبندی ایبنا از پرونده «کتابهای دانشگاهی چگونه تولید می‌شوند؟»/۳
سومین جمعبندی (ایبنا) درباره این‌که «کتابهای دانشگاهی چگونه تولید می‌شوند؟» به بررسی دیدگاه‌های مسعود پایدار، محمد سلگی، مهدی اسماعیلی، مهدی زارع بهرام‌آبادی و عبدالله ولی‌نژاد اختصاص دارد. این کارشناسان بر تسلط ترجمه بر نشر دانشگاهی، توجه به نیاز مخاطب و لزوم روزآمدی منابع تاکید داشتند.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مسعود پایدار، مدیر نشر دانشگاهی و نایب رئیس انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، محمد سلگی، رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، مهدی زارع بهرام‌آبادی، استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و عبدالله ولی‌نژاد، مدیر نشر «طراح» معتقدند که تولید کتابهای دانشگاهی مطابق با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است؛ مصوباتی که در بسیاری زمینه‌ها نیازمند بازنگری هستند. از نظر آنان ترجمه نیز نخستین شکل تولید کتاب دانشگاهی در کشور است.
۹۰ درصد منابع دانشگاهی ایران ترجمه‌ای است
مهندس مسعود پایدار، مدیر نشر دانشگاهی و نایب رئیس انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، تولید کتابهای دانشگاهی را منحصر به انتشار آثار ترجمه‌ای می‌داند و معتقد است که ۹۰ درصد منابع دانشگاهی کشور را آثار ترجمه‌ای تشکیل می‌دهند.
وی دلیل اصلی نبود تالیف در حوزه نشر دانشگاهی را این‌گونه عنوان کرد که: «ما تولیدکننده علم نیستیم، بنابراین تالیف به معنای نویسندگی در این حوزه وجود ندارد.»
مدیر نشر دانشگاهی، سرفصلهای مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی را نخستین اصل در تولید منابع دانشگاهی کشور عنوان می‌کند: «ناشران دانشگاهی با توجه به معتبر بودن مصوبات شورا، دیگر خود را درگیر کتابهای تالیفی نمی‌کنند؛ به‌عبارتی انتشار چنین آثاری، ریسک به حساب می‌آید.»
پایدار معتقد است که نشر دانشگاهی کشور در طول ۳۰ سال گذشته، رشدی کمی را تجربه کرده، اما در افزایش کیفی آثار چندان موفق عمل نکرده است.
وی ترجمه و ویرایش پاکیزه در تولید منابع دانشگاهی را نیز از مهم‌ترین نشانه‌های پیشرفت کیفی این آثار در چند سال گذشته توصیف کرد.
بازار، بهترین ناظر نشر دانشگاهی است
محمد سلگی، رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، مانند مسعود پایدار، شورای عالی انقلاب فرهنگی را نخستین مرجع تولید کتاب دانشگاهی معرفی می‌کند. وی درباره نظارت بر محتوای آثار دانشگاهی به جریان بازار یعنی عرضه و تقاضا اشاره کرد: «نیاز بازار و مخاطب بر کتابهای دانشگاهی نظارت می‌کند.»
سلگی که نیاز بازار را نخستین ارزیابی در چرخه نشر دانشگاهی می‌داند، ایجاد یک نهاد نظارتی در حوزه نشر دانشگاهی را در هیچ برهه زمانی برای متولیان این حوزه ضروری نمی‌داند. این فعال حوزه نشر، نیاز مخاطب، عقل جمعی و نقد دانش‌پژوهان را ابزار‌های نظارتی در حوزه نشر دانشگاهی دانست.
در بحث محتوایی آثار دانشگاهی نظارتی نیست
به عقیده وی «کتابهای دانشگاهی در حوزه رعایت مسائل اخلاقی و اعتقادی مشکلی ندارند و در بحث محتوایی نیز نظارتی نیست. به‌عنوان مثال اگر کتابی در حوزه ادبیات ضعیف باشد، در نهایت از سوی مخاطب و منتقدان نقد می‌شود.»
رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، در اثربخشی ارزیابی کتابهای دانشگاهی، به نقش جشنواره‌های حوزه کتاب اشاره کرد: «جوایز کتاب فصل و سال در معرفی برترین آثار بسیار اهمیت دارند. به هر میزان که جشنواره‌های معرفی برترین آثار دانشگاهی براساس معیار‌های مشخص برگزار شود، ارزیابی آثار این حوزه نیز تقویت خواهد شد. به عبارت دیگر در معرفی برترین آثار دانشگاهی باید به جای حرکت سلبی، ایجابی عمل کرد؛ یعنی تشویق و شناسایی مولفان و آثار شاخص دانشگاهی.»
روزآمدی، نیاز نخست نشر دانشگاهی است
به اعتقاد دکتر مهدی زارع بهرام آبادی، استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) نیز نخستین مرجع در تعیین سرفصلهای درسی دانشگاهی، شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
وی بررسی وضعیت کتابهای دانشگاهی را در ردیف مبانی تولید این منابع قرار می‌دهد: «روزآمدی سرفصلهای منابع دانشگاهی، در درجه نخست اهمیت قرار دارند. گاهی این روزآمدی به تاخیر می‌افتد و در نتیجه منابعی که براساس این سرفصل‌ها تولید می‌شوند، چندان روزآمد نخواهند بود.»
زارع بهرام آبادی، برای روزآمد شدن کتابهای درسی، راهکاری را عنوان کرد: «اگر بررسی سرفصل‌ها به دانشگاه‌‌های مادر واگذار شود یا بررسی سرفصل‌ها در فواصل کوتاه‌تری از سوی کمیته‌های علمی صورت گیرد، تالیف کتاب همراه با دانش روز تولید خواهد شد.»
کار تیمی، رمز موفقیت ناشران بین‌المللی
استادیار سازمان (سمت) در مقایسه عملکرد ناشران داخلی و مطرح بین‌المللی، سابقه فعالیت نزدیک به یک قرن ناشران مطرح خارجی را در موفقیت آن‌ها بسیار بااهمیت می‌داند. وجود جمعی از افراد صاحب تخصص در حوزه‌های گرافیک و ویراستاری نیز از دیگر معیار‌های موفقیت ناشران مطرح بین‌المللی، از نگاه زارع بهرام‌آبادی است.
وی همچنین بر نقش نظارتی دانشجویان در افزایش کیفیت منابع دانشگاهی نیز تاکید دارد: «دانشجو و مدرس دانشگاه از مهم‌ترین ناظران در افزایش کیفیت آثار دانشگاهی هستند. ناشران دانشگاهی باید با حساسیت ویژه عمل کنند، چراکه انتشار یک منبع دانشگاهی با متنی ثقیل، حتی به‌طور غیرمستقیم بر انگیزش تحصیلی دانشجو تاثیرگذار است.»
استفاده از روش‌های منسوخ در نشر دانشگاهی کشور
دکتر مهدی اسماعیلی، مدرس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، مانند دکتر زارع بهرام آبادی، مسعود پایدار و محمد سلگی، بر نقش تعیین‌کننده اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به معرفی سرفصلهای دانشگاهی اشاره کرد؛ روشی که از نظر اسماعیلی در حوزه آموزش دنیای کنونی منسوخ شده است.
وی برای وزارت علوم با طرح پرسش‌هایی نقش‌هایی را تعریف می‌کند: «در نظام آموزش عالی، باید جایگاه دو موضوع یعنی تولید بسته درسی و آموزشی مشخص شود. آیا وظیفه وزارت علوم فقط تعیین سرفصل است؟ یا وزارت علوم باید به شایستگی‌ها و انتظاراتی که از دانشجویان انتظار می‌رود بعد از دانش‌آموختگی توجه داشته باشد؟ به‌عنوان مثال آیا مشخص شده است که از دانشجوی رشته مهندسی چه انتظاراتی می‌‌توان داشت؟ به پرسش‌ها در سرفصلهای مصوب وزارت علوم پاسخ داده نشده است.»
نظام آموزش عالی مبتنی بر شایسته‌سالاری
اسماعیلی معتقد است که نظام آموزش عالی کشور باید براساس آموزش مبتنی بر شایستگی حرکت کند تا دانشجویان با توجه به شایستگی‌های فردی و اکتسابی وارد بازار کار شوند.
وی همچنین گفت: «ترجمه کتابهای مطرح دنیا را نباید دست‌کم گرفت، چراکه ترجمه در غنای تالیف اثرگذار است. برای تحول در حوزه تالیف نیاز به تحول از درون دانشگاه داریم.»
نشر دانشگاهی بازار پویا ندارد
عبداله ولی‌نژاد، مدیر نشر «طراح» اثربخشی بحث درباره مبانی تولید کتاب دانشگاهی را، در گرو وجود یک بازار پویا دانست: «اصول تولید منابع دانشگاهی یکسری مباحث تئوری شامل رعایت اصول ویراستاری، تالیف یا ترجمه به قلم و همت متخصص موضوع کتاب است، اما همه این موارد فقط در حرف خلاصه می‌شود؛ به‌عبارتی دیگر تا وقتی کتاب دانشگاهی در بهترین شکل تولید شود، اما خریداری وجود نداشته باشد، بحث درباره مبانی تولید بی‌فایده است.»
عضو انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، در یک ارزیابی کوتاه از وضعیت بازار نشر کتابهای علوم پایه گفت: «اگر خریدار وجود داشته باشد، در نحوه تولید نیز اثرگذار خواهد بود.»
ولی‌نژاد معتقد است: «زمینه‌های تولید کتاب دانشگاهی باکیفیت وجود ندارد. تا وقتی دانشجو فقط با هدف گذراندن واحد درسی و گرفتن نمره و اخذ مدرک درس می‌خواند و پس از دانش‌آموختگی دنبال شغلی ساده و راحت است، تولید کتاب، کجا به درد خواهد خورد؟»
این ناشر دانشگاهی، ادامه مشکلات اقتصادی را، موجب تداوم چالش‌های نشر می‌داند.
مرورری بر پرونده
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با مسعود پایدار، مدیر نشر دانشگاهی و نایب رئیس انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی را اینجـــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با محمد سلگی، رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی را اینجـــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با مهدی اسماعیلی، مدرس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی را اینجــــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با مهدی زارع بهرام آبادی، استادیار سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) را اینجــــــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با عبدالله ولی‌نژاد، مدیر نشر «طراح» را اینجـــــــــــا بخوانید.