کتابخانه‌های ایران به‌روز نیستند/ چرا خواندن کتاب الکترونیک، جزو سرانه مطالعه محسوب نمی‌شود؟
گزارش ایبنا از میزگرد «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی»
مسعود قیومی، مدرس دانشگاه آزاد برلین در رشته زبان‌شناسی رایانه‌ای، در میزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» بیان کرد: کتابخانه‌های دانشگاه‌های غرب تخصصی هستند اما کتابخانه‌های ایران خیلی به‌روز نیستند، چون بودجهای در این زمینه وجود ندارد و پژوهشگر باید کتاب را خود تهیه کند.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- زهرا رستگار: میزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» عصر سه‌شنبه ۲۲ مهرماه، با حضور دکتر کامبیز بدیع، دکتر ملوکالسادات حسینی بهشتی و دکتر مهدی سمایی، اعضای هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دکتر شهین نعمت‌زاده، مدرس دانشگاه الزهرا و دکتر مسعود قیومی، دکترای کامپیوتر گرایش زبان‌شناسی رایانه‌ای و مدرس دانشگاه آزاد برلین، در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) برگزار شد.
زمینه‌سازی برای تبدیل به متن نوشتاری
دکتر مسعود قیومی در این میزگرد تخصصی اظهار کرد: اگر زبان‌شناسی و کامپیوتر و روان‌شناسی را با هم درنظر بگیریم، دو به دو و سه تایی آنها، یک چند رشتهای ایجاد می‌کند. اثر ترکیب این سه، زبان‌شناسی رایانه‌ای را به وجود می‌آورد که این رشته ویژگیهای زبان را در کامپیوتر مدلسازی می‌کند.
وی ادامه داد: هدف اصلی در پردازش زبان اصلی، رویکرد این رشته است و نمونه آن میتواند در ترجمه شفاهی به شفاهی باشد. برای پردازش طبیعی زبان‌شناختی به سطح مختلفی نیاز است. از شکل تجلی آن، باید یک سری پردازش‌هایی صورت بگیرد که زمینه‌سازی برای تبدیل شدن به متن نوشتاری فراهم شود.
معنا، پیچیدهترین بخش زبان است
مدرس دانشگاه آزاد برلین، در ادامه درباره پیشرفت دانش زبان‌شناسی در کشور گفت: تاکنون در حوزه نحو در زبان‌شناسی، کارهای بیشتری در کشور صورت گرفته و در حوزه معنا کارهایی در حال صورت گرفتن است، البته باید در این بخش کارهای بیشتری انجام شود. اگر به بخش معنا بیشتر بپردازیم، بسیار بهتر است. به‌عنوان مثال باید در حوزه ترجمه ماشینی، پیشرفت بهتری داشته باشیم تا بتوانیم اطلاعات بیشتری از دیتا استخراج کنیم.
قیومی افزود: در حوزه معنا، پیچیدهترین بخش، زبان است. در زبان فارسی از آنجایی که کارهای اولیه که در حوزه صرف باید انجام بگیرد، انجام نشده و در حوزه نحو نیز هنوز انجام نگرفته است، خیلی سخت بود که پیش از آن وارد معنا شویم. اما در حال حاضر با توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته روی حوزه معنا،
با توجه به قبل میتوانیم کار کنیم.
در زبان فارسی برای کلیات نیز راهحلی نداریم
وی درباره فاصله ایران با این رشته در دنیا گفت: نمیدانم فاصله را چگونه میتوان تعبیر کرد. مسائلی که غربیها به آن می‌پردازند، بسیار قوی است، چراکه وارد جزئیات میشوند و مسائل را بسیار جزئی بررسی میکنند اما در زبان فارسی برای کلیات نیز هنوز راهحلی نداریم. به همین دلیل از روی تعداد مقالاتی که ارائه شده، میتوانم بگویم که فاصله ما با زبان انگلیسی بسیار زیاد است.
در غرب خرید کتاب به دانشجو تحمیل نمی‌شود
مدرس دانشگاه آزاد برلین، در مورد کتابخانه‌های تخصصی در حوزه زبان‌شناسی اذعان کرد: کتابخانه‌های دانشگاه‌های غرب تخصصی است، اما کتابخانه‌های ایران خیلی به‌روز نیستند. در غرب نحوه تهیه کتابها با ایران فرق دارد؛ به‌عنوان مثال یک پژوهشگر به دانشگاه میگوید که من به این کتاب نیاز دارم و دانشگاه آن کتاب را تهیه و در کتابخانه قرار میدهد.
قیومی ادامه داد: در ایران وضعیت به این صورت نیست، چون بودجهای در این زمینه وجود ندارد و پژوهشگر باید کتاب را خود تهیه کند، در حالی‌که در غرب این‌گونه نیست و اگر پژوهشگری نیاز به منبعی داشته باشد، دانشگاه ملزم است که آن‌را تهیه و در نهایت در کتابخانه بگذارد و خرید کتاب را به دانشجو تحمیل نمی‌کنند. به مرور زمان این کتابخانه توسط افراد مختلف غنی می‌شود، چون همه پژوهشگران به کتابهای روز نیاز دارند و این باعث می‌شود که کتابخانه به‌روز شود.
وی گفت: نکته دیگر این‌که غنای مقالات در کتابخانه‌ها بسیار مهم است و مقالات کنفرانسی مناسب برای ژورنال‌ها، متاسفانه در ایران خیلی نادر است و نمی‌توانید به آن مقالات نادر دسترسی پیدا کنید، در حالی‌که کنفرانس‌های خارج از کشور مقالات خود را آنلاین می‌گذارند و شما می‌توانید به راحتی آن‌را خارج از کشور تهیه و استفاده کنید.
مطالعه کتاب الکترونیک جزو سرانه محسوب نمی‌شود
مدرس دانشگاه آزاد برلین در ادامه درباره وضعیت نشر الکترونیک در ایران عنوان کرد: در ایران بیشتر شکل سنتی نشر و در قالب کتاب چاپی انجام شده است. در کشور ما، کتاب کاغذی را بیشتر میپسندند. سال گذشته تعریفی از رادیو در زمینه مطالعه کتاب شنیدم که در این تعریف افرادی که کتاب را به‌صورت الکترونیک یا دیجیتالی مطالعه میکنند، جزو سرانه مطالعه حساب نمی‌شود، بلکه ملاک مطالعه کتاب کاغذی است، در حالی‌که این تعریف سنتی و قدیمی است.
قیومی افزود:
شما امروزه می‌توانید خیلی راحت مقالات را به‌صورت پی دی اف داشته باشید و در موبایل و آی‌پد و غیره بخوانید و نباید برای مقاله هزینه کنید و این به معنای دسترسی آزاد است. یعنی شما باید کتاب خود را به‌صورت آنلاین در اختیار عموم قرا دهید و این مطلبی است که اخیرا مطرح شده است.
وی گفت: پیشنهاد میکنم در حوزه کنفرانسها، دبیران نشست از افرادی که در کنفرانس شرکت میکنند، بخواهند که یک سایت ایجاد و مقالات خود را آنلاین و بدون هزینه در آن قرار دهند. موضوع مهم در حوزه کتاب، بحث کپی‌رایت است، مگر آن‌که استادان بخواهند خود کتابی را نوشته و در اختیار عموم قرار دهند.
هزاره جدید، هزاره میانرشتهای است
دکتر شهین نعمت‌زاده، مدرس دانشگاه الزهرا، در این میزگرد تخصصی درباره علوم شناختی و زبان‌شناسی اظهار کرد: بسیاری سوال میپرسند که زبان‌شناسی که در آن آواها و زبان را مطالعه میکنیم، چه ارتباطی میتواند به بخش علوم شناختی و رایانه داشته باشد. برای پاسخ به این سوال ابتدا باید بگویم که دو جریان بر علم حاکم است. یکی جریان تخصصی شدن علم و دیگری پیدایش رشته‌های میانرشتهای است، هزاره جدید، هزاره میانرشتهای است.
وی ادامه داد: جیمز آلن میگوید که رشته‌های زبان‌شناسی، روان‌شناسی زبان، زبان‌شناسی رایانشی و فلسفه میتوانند به مطالعه علوم‌شناختی بپردازند. به عقیده وی همکاری این چهار رشته، تحقق یک رویاست.
خدمات زبان‌شناسی به رشته‌های دیگر
مدرس دانشگاه الزهرا در ادامه در مورد این‌که زبان‌شناسی چگونه در علوم شناختی وارد شده، گفت: نوام چامسکی، نخستین فردی بود که وارد حوزه علوم شناختی شد و کتاب «از زبان ذهن و دانش زبان» از مهمترین کتابهایش است. وی معتقد بود که دانش زبان‌شناسی، دانش مستقلی نیست. بسیاری از نظریههای وی در حوزه دانش زبان‌شناختی، در علوم شناختی تاثیر داشتند.
نعمت‌زاده افزود: خدمات زبان‌شناسی به رشته‌های سازنده نیز در بحث حضور دانش زبان‌شناسی در علوم شناختی تاثیرگذار است؛ مانند خدمتی که دانش زبان‌شناسی به روان‌شناسی در رشد و تولید زبان داشته و به فیلسوفان در مباحث معناشناختی مانند ارجاع و همچنین علوم رایانه و فلسفه داشته است.
شاکلهها، پیکرههای خاصی از حافظه‌اند
دکتر کامبیز بدیع، عضو هیات علمی
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در میزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» درباره نقش شاکلههای مفهومی در تفسیر و خلق ایده عنوان کرد: پردازش اطلاعات، معانی مختلفی را به خود اختصاص داده است، دانشجویان نیز با این حوزهها سر و کار دارند؛ مانند بازیابی اطلاعات و واقعیات پاسخ‌دهی به پرسش و طبقهبندی و سپس استخراج واقعیات و در نهایت شکلیابی و خلق اثر هنری.
وی افزود: اولین تقسیمبندی من این است که اطلاعات معانی چیستند؟ قاعدتا یکی از آنها اندریافت ادراکی است و دومی آشکارسازی جریان پیوستگی میان شقوق معانی در یک متن است و همچنین تعمیم واقعیات به دست آمده از آشکارسازی و تطابق میان موجودیتهای مفهومی است.
بدیع در ادامه با اشاره به مفهوم شاکلهها توضیح داد: شاکلهها، پیکرههای خاصی از حافظه هستند که حاکی از مجموعهای از موجودیتهای مفهومی یا بار مفهومی ویژه میباشند.
اهمیت مفهوم در هستان‌شناسی
دکتر ملوکالسادات حسینی بهشتی، دیگر سخنران این میزگرد تخصصی نیز بحثی در مورد طراحی هستان‌شناسی علوم پایه مطرح کرد: مفهوم در هستان‌شناسی بسیار حائز اهمیت است. اصطلاح‌نامه، یک منبع دانش سازماندهی شده است که توسط متخصصان موضوعی ایجاد می‌شود. مراحل طراحی هستان‌شناسی، براساس متدولوژی و آنتولوژی، از ساخت واژهنامه و ردهبندی مفاهیم شروع می‌شود. ساخت وازهنامهها نیز از طریق مجموعه اصطلاحات و روش استقرایی و قیاسی گزینش شده است.
وی گفت: این یکسانسازیها اختلافاتی داشتند که شامل اختلافات نوشتاری و واژههای غیر مرجح و اصطلاح‌نامه بود که به‌طور مثال در فیزیک و معادل آن و در زیست و واژههای وابسته دیگر وجود داشت.
زبانشناسان، زبان مشترک ندارند
دکتر مهدی سماعی، عضو هیات علمی ایرانداک، به‌عنوان آخرین سخنران میزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» در ادامه مباحث مطرح شده از سوی دیگر صاحبنظران حاضر، اظهار کرد: اولین کار نوام چامسکی، در مورد رایانه و دیدگاههای زبان‌شناسی بوده است. مکاتب پس از آن نیز عمدتا رویکرد زبان‌شناسی و رایانه‌ای داشته‌اند.
وی یادآور شد: مشکل اصلی ما این است که زبان مشترکی با یکدیگر نداریم. زبانشناسان، زبان مشترک ندارند و اصطلاحات مشترک بین ما با هم به‌وجود نیامده است. باید تشکیل جامعه علمی دهیم و زبان مشترک داشته باشیم. البته تا خصوصی‌سازی و سرمایه و پشتوانه مالی در میان نباشد، این فعالیت فایدهای نخواهد داشت.