کتابهای لایق نقد، ظرفیت نامزدی کتاب سال را دارند
محمد‌رضا تابش‌پور، عضو هیات علمی دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، با بیان این مطلب که تقویت جریان نقد نیازمند فرهنگسازی است گفت: کتابهای لایق نقد ظرفیت نامزدی کتاب سال را دارند.
دکتر محمد‌رضا تابش‌پور در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت و جایگاه نقد کتابهای علمی اظهار کرد: نقد، تمرکز بر نقاط ضعف یک اثر نیست، بلکه نقد یعنی طرح بیان حقیقت براساس معیار ثابت. ممکن است بخش عمده طرح حقایق براساس یکسری معیار‌های جهان‌‌شمول، تعریف و تمجید باشد که البته مشکلی را ایجاد نمی‌کند. متاسفانه نقد در کشور ما با بیان بدی و زشتی‌ها مترادف شده است؛ نقد یعنی تمیز دادن سره از ناسره.
حقیقت نقد، شناسایی و رفع عیوب است
وی با تاکید بر لزوم آموزش روش نقد کتاب افزود: در صورتی‌که توجه به نقد از سوی رسانه‌ها تاکید شود، اما آموزش روش نقد جدی گرفته نشود، جریان نقد به یک ضدارزش و عامل تخریب تبدیل خواهد شد. حقیقت نقد، شناسایی و رفع عیوب است، اما چه کسی هنر طرح نقاط ضعف یک اثر را دارد که بر شنونده برخورنده نباشد؟
تابش‌پور پیشنهاد کرد: کتاب‌هایی که نامزد کتاب فصل یا سال جمهوری اسلامی ایران میشوند، خوب است تا پیش از ورود به مرحله نهایی، به یک روش علمی، مورد نقد جمعی از کارشناسان قرار گیرند، بدین ترتیب مورد تائید بیشتر مدرسان و متخصصان قرار خواهد گرفت. به‌عبارتی دیگر، نقد علاوه بر تقویت احساس وجود یک جریان رصد، موجب می‌شود تا داوران از خود بپرسند آیا ما این کتاب را انتخاب کرده‌ایم؟ باید یک تلنگر هوشمندانه، به جریان داوری غیرعلمی انتخاب برخی از جشنواره‌های کتاب زده شود.
ایجاد جریان نقد کتابهای منتخب سال
مولف کتاب «تحلیل ارتعاشی سکوهای آب‌های عمیق» با تاکید بر لزوم ایجاد جریان نقد کتابهای علمی گفت: علاوه بر ایجاد و تقویت جریان نقد کتابهای علمی، نقد کتابهای منتخب سال نیز باید ایجاد شود. اگر جریان نقد کتابهای منتخب سال متداول شود، شاید به این نتیجه برسیم که برخی از آثار ممکن است مورد تایید بیشتر کارشناسان حوزه‌های تخصصی نباشند. بنابراین یکی از کارکرد‌های نقد، بررسی کتابهای منتخب سال است. نقد آثاری که به مرحله نامزدی رسیده‌اند، به این پرسش پاسخ میدهد که آیا این کتاب‌ها قابلیت منتخب شدن دارند یا خیر؟
تابش‌پور با تاکید بر تاثیر جریان نقد در شناسایی معیار‌های گزینش کتاب منتخب سال افزود: نقد در شناسایی معیار انتخاب کتابهای سال موثر است. به‌عبارتی دیگر آثار در ابتدا باید لیاقت نقد داشته باشند و در ادامه بعد از اخذ نمره قبولی از بوته نقد، وارد مرحله داوری کتاب سال شوند.
لزوم رسانه‌ای شدن فرایند معرفی آثار برتر
اين عضو هیات علمی دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، درباره نهاد‌های مسئول در امر تعیین معیار‌های انتخاب کتاب سال اظهار کرد: برخی دانشگاه‌های فنی، انجمن‌های علمی، وزارتخانه‌ها و کمیته‌های پژوهشی دانشگاه‌ها برنامه‌ای برای معرفی کتاب برتر دارند.
وی با اشاره به لزوم رسانه‌ای شدن فعالیت مراکز علمی در معرفی آثار برتر گفت: با معرفی معیار‌های دانشگاه‌ها و مراکز علمی در فرآیند انتخاب کتاب برتر از سوی رسانه‌ها، این شیوه در کشور تسری پیدا خواهد کرد. رسانه‌ای شدن این فرآیند انتخاب، موجب ایجاد جریان در همه دانشگاه‌ها خواهد شد.
حق‌کشی و حق‌سازی در داوریهای علمی
تابش‌پور درباره دیدگاه برخی از مدرسان دانشگاه درباره کیفیت پایین داوریهای علمی و تاثیر آن بر جریان معیارسازی در فرآیند انتخاب کتاب سال ادامه داد: گاهی داوریهای علمی با اعمال سلیقه همراه و متاثر از وجود برخی رابطه‌ها است. گاهی اعمال سلیقه به قدری است که شاهد حق‌کشی هستیم. گاهی ارتباط‌ها به قدری تاثیرگذار است که موجب حق‌سازی می‌شود.
مولف کتاب «مهندسی کاربردی سازه‌های فراساحلی» تصریح کرد: مکانیزم کارآمدی برای جایگزینی منافع جمع به جای اعمال سلیقه و توجه به ارزیابی کیفیت محتوای کتاب در داوریهای علمی وجود ندارد. گاهی در جریان داوریهای علمی، به جای کتاب آدم‌ها، روابط گذشته، نگرش‌ها‌ی همسو و غیر همسو داوری میشوند.
روند داوری علمی در دانشگاه‌ها یکسان نیست
مدرس رشته مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، در ادامه با بیان این مطلب که روال داوریهای علمی کتابهای فنی در دانشگاه‌ها یکسان نیست، افزود: معیار داوریهای علمی بین دو حالت کلی و جزئی و با دقت بالا متغیر است؛ برای داوری علمی در دانشگاه‌ها، روند یکسانی وجود ندارد.
وی درباره راهکار‌های
ایجاد یک روال ثابت در روند داوریهای علمی کتابهای علمی و به‌ویژه فنی گفت: همفکری و همکاری بین وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی و فعالان حوزه نشر در ارایه یک قالب ثابت برای داوریهای علمی کتابهای علمی موثر است. ابلاغ یک قالب واحد داوری کتاب تخصصی از سوی وزارت علوم، موجب حرکت دانشگاه‌ها به سوی یک روند مشترک خواهد شد.
وجود یک اثر مشابه در بازار، دلیل موجهی برای رد یک کتاب نیست
تابش‌پور ادامه داد: در بررسی یک اثر دانشگاهی مولفه‌هایی مانند به‌روز بودن، خلاقیت در ارایه مطالب، روانی، کیفیت ظاهری نیز رعایت نمی‌شوند. گاهی یک کتاب، صاحب همه مولفه‌های یک اثر مطلوب است اما به دلایلی مانند وجود یک یا چند اثر با موضوع مشابه در بازار، از انتشار آن جلوگیری می‌شود. این در حالی است که داوران، دلایل لزوم تالیف این اثر جدید را بررسی نمی‌کنند؛ به‌عبارتی دیگر به دنبال شناسایی نقاط قوت اثر جدید نیستند، مباحثی که مولف را به دلیل وجود ارایه ضعیف در آثار مشابه قبلی، به نوشتن کتاب جدید واداشته است. وجود یک اثر مشابه در بازار، دلیل موجهی برای رد یک کتاب نیست.
عضو هیات علمی دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، در ادامه درباره لزوم نقد آثار علمی ترجمه‌ای اظهار کرد: ترجمه دارای سه مولفه است که تسلط به زبان انگلیسی 10 درصد، تسلط به زبان فارسی 40 درصد و فهم موضوع اثر 50 درصد ترجمه را تشکیل میدهد. این در حالی است که اگر مترجم، فقط بر پایه تسلط به دو زبان مبداء و مقصد به ترجمه دست بزند، اما فهمی عمیق از محتوای اثر نداشته باشد، در بهترین حالت توانایی انتقال صحیح نیمی از مطلب را خواهد داشت.
مترجم باید حداقل یک ادیب معمولی باشد
وی با تاکید بر اهمیت آشنایی به زبان فارسی در ارایه یک ترجمه مطلوب افزود: مترجم باید به زبان و ادبیات فارسی تسلط داشته باشد، یعنی اهل مطالعه شعر و ادبیات داستانی باشد. تاکید دارم مترجمان، سعدی بخوانند؛ به‌عبارتی دیگر مترجم حوزه فنی باید علاوه بر تسلط به مباحث حوزه خود، استاد ادبیات باشد. بنابراین نقد ترجمه باید گسترش پیدا کند تا هر فردی فکر نکند، توانایی ترجمه دارد. ترجمه کار بسیار سنگین و والایی است که فقط به قلم متخصصان اهل فن باید صورت گیرد؛ مترجم باید حداقل یک ادیب معمولی باشد.
این پژوهشگر حوزه فراساحل با اشاره به تاثیر نقد در پیشگیری از تولید مصادیق کتابسازی نیز گفت: مقوله کتابسازی با نقد سازنده از بین خواهد رفت. بنابراین نقد موجب پیشگیری از ورود مصادیق کتابسازی به مراحل داوری انتخاب کتابهای برتر خواهد شد.
جریان نقد در کشور‌های پیشرفته، مبتنی بر ایده‌آل‌هاست
تابش‌پور در مقایسه‌ای میان جریان نقد آثار علمی در ایران و کشور‌های توسعه‌یافته تصریح کرد: در کشور‌های پیشرفته، یک صاحبنظر با شناسایی افراد متخصص، سفارش تالیف کتاب میدهد. بنابراین چنین اثری نیاز به نقد ندارد، چراکه یک دانشمند برتر مولف آن است. آثار مولفان دیگر نیز از سوی برترین ویراستاران بررسی میشوند و چندان نیازی به نقد ندارند. جریان نقد کتابهای منتشر شده در کشور‌های پیشرفته، نقد مبتنی بر واقعیت نیست، بلکه نقد مبتنی بر نگاه به ایده‌آل‌هاست.
مدرس دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف در پایان یادآور شد: احتمال شکل‌گیری جریان نقد کتابهای فنی در کشور ما ضعیف است، اما برای ایجاد چنین جریانی نیازمند فرهنگسازی هستیم، مقوله‌ای که نیازمند صرف یک دهه زمان است. بستر دانشگاهی و حوزه نشر کتابهای فنی، از دو جنبه ایجاد اصلاحات و رفع چالش‌‌ها و آ‌سیب‌‌ها باید حرکت کند.
مروری برپرونده
مدیر پژوهشکده پوشش‌های سطح و فناوری‌‌های نوین، با اشاره به اهمیت ایجاد جریان نقد علمی در کتابهای تخصصی گفت: جامعه دانشگاهی برای نقد منابع دانشگاهی انگیزه ندارد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر زهرا رنجبر را اینجـــــــا بخوانید.
سردبیر فصلنامه نقد علوم محض و کاربردی معتقد است که برای تاثیرگذاری جریان نقد، وجدان بیدار جامعه و مجازات‌های قانونی باید به‌عنوان اهرم‌های بازدارنده عمل کنند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با یونس کرامتی را اینجـــــــا بخوانید.
مدیر خانه نقد کتاب ایران معتقد است که نقد بیشتر درباره یک اندیشه یا تحلیل یک اندیشه ارائه می‌شود که متاسفانه در حوزه علوم و فنون ما تولیدکننده اندیشه نیستیم و بیشتر داشته‌های ما اکتسابی است. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با جمشید کیا‌نفر را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به لزوم تغییر ساختار نظام آموزش عالی گفت: منتقد کتابهای علمی، باید از مشوق‌های معنوی بهره‌مند شود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر میترا ذوالفقاری را اینجـــــــا
بخوانید.
استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف، معتقد است که نقد کتاب جزو وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست و این وزارتخانه فقط می‌تواند نقش حامی را در جریان نقد کتابهای علمی بازی کند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با رضا منصوری را اینجــــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی و مدیر پیشین دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کردستان با انتقاد از وضعیت نقد کتابهای علمی گفت: شکل فعلی نقد در کشور ما، دانش یا اطلاعاتی را به مخاطب ارائه نمی‌کند درحالی‌که نقد باید مخاطب را به مطالعه متن اصلی مشتاق کند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با عبدالحسین بصیره را اینجــــــــا بخوانید.
مدرس دانشگاه تهران، با اشاره به تمایل جامعه دانشگاهی به انتشار مقاله به جای تالیف کتاب گفت: منتقد صاحبنظر کتابهای علمی به دلیل بی‌توجهی به مقوله تولید کتاب بسیار اندک است؛ به طوری‌که برای پیدا کردنش نیازمند ذره‌بین هستیم. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمدحسین صبور را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی و نویسنده نقدهای علمی در نشریات اروپایی، با انتقاد از نبود آمادگی برای پذیرش نقد در برخی مولفان کتابهای علمی ایران گفت: برخی مولفان حتی در به‌کارگیری نشانه‌های ویرایشی مانند نقطه و ویرگول هم دچار مشکلند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر فرخ قهرمانی‌نژاد را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی، با اشاره به نقش مخاطب در تقویت جریان نقد کتابهای علمی گفت: بیشتر مخاطبان به دنبال متن متفاوت نیستند، به‌عبارت دیگر کتابهای فاخر حوزه علم مشتری ندارند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر فرید سمسار‌ها را اینجـــــــا بخوانید.
استادتمام پژوهشگاه شیمی و مترجم اثر برگزیده کتاب سال در سال 86، با اشاره به نبود نشریه‌ای برای انتشار نقد کتابهای علمی در کشور گفت: انجمن‌های علمی و ناشران، در ایجاد و تقویت جریان نقد کتابهای علمی موثرند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر کاظم کارگشا را اینجـــــــا بخوانید.
مدرس دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که برای پیشرفت در حوزه نقد کتابهای دانشگاهی، فرهنگسازی از هر چیزی مهمتر است؛ روزنامهها، خبرگزاریها، مجلات و تمامی وسایل ارتباط جمعی باید پیشگامان فرهنگسازی براي نقد باشند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر اسماعیل قدیمی را اینجــــــــا بخوانید.
بهمن حاجی‌پور، رئیس مرکز نشر دانشگاهی، معتقد است که دانشگاه‌های ما براساس حلقه‌های علمی شکل نگرفته‌اند، بنابراین دیدگاه افراد شبیه یکدیگر است و تا زمانی‌که شبیه یکدیگر فکر می‌کنیم، جریان نقد ایجاد نخواهد شد.متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر بهمن حاجی‌پور را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی مواد دانشگاه خواجه‌نصیر‌الدین طوسی و استاد نمونه کشوری در گروه مهندسی مواد، با تاکید بر لزوم توجه به امر پژوهش در حوزه فنی و مهندسی گفت: فقر در حوزه پژوهش در میزان تولید نقد کتابهای علمی موثر است. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر علی شکوه‌فر را اینجــــــــا بخوانید.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی-آموزشی معلمان فیزیک ایران، معتقد است که نقد علمی در جامعه ریشه‌دار نیست، چراکه سابقه تالیف با رویکرد علم نوین در کشور به پنج دهه نمی‌رسد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر اسفندیار معتمدی را اینجــــــــا بخوانید.
مترجم اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، با انتقاد از داوریهای علمی آثار تخصصی گفت: با وجود سازماندهی و چارچوب مناسب نقد، یک اثر علمی می‌تواند در حد بررسی جمله‌های یک کتاب پیش رود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر عباس غایب‌لو را اینجــــــــا بخوانید.
استادیار گروه فيزيک دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، معتقد است تا نقد کتابهای علمی به‌صورت یک نیاز دیده نشود، هرگونه حمایت از سوی نظام آموزش عالی چندان تاثیرگذار نخواهد بود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر منصور وصالی را اینجــــــــا بخوانید.
رئيس پژوهشكده علم‌سنجی و تحليل اطلاعات درباره کم رونق بودن بازار نقد معتقد است که نباید تقصیر را گردن دانشگاه‌ها و سایر نهادها انداخت. وی بر این باور است که مدرس دانشگاه باید ابتدا کتاب را بخواند، نقد کند، سپس آن‌را در جایی به چاپ برساند. وقتی کتابی خوانده نمی‌شود، نقد کردن معنایی ندارد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیدمهدی سمائی را اینجــــــــــا بخوانید.