جلیل راشد محصل: منابع علمی ماکسول، تغییر بنیادین در حوزه الکترومغناطیس ایجاد کرد / حرکت نویسنده و مخاطب از فرم به عمق
جلیل راشد محصل، مدرس دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران معتقد است: منابع علمی ماکسول، تغییر بنیادین در حوزه الکترومغناطیس ایجاد کرد. وی همچنین از ضرورت تغییر نگاه حوزه علم و ضرورت حرکت نویسنده و مخاطب از فرم به عمق سخن گفت.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – زهرا حقانی: شنیدن جملاتی درباره علم و نوابغ علم از زبان اهالی علم، ارزشی بیش از هر نوشته‌ای دارد.
جلیل راشد محصل، مدرس دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران، دارای مدرک دکترای مهندسی برق در گرایش آنتن و نظریه الکترومغناطیس از دانشگاه میشیگان آمریکا که تاکنون کتاب‌های «ریاضیات مهندسی»، «مبانی مهندسی برق» و «الکتریسیته و مغناطیس» را تالیف و کتاب «فن انتقال الکترونیکی» را ترجمه کرده است، در سالروز تولد جیمز کلارک ماکسول، در گفت‌و‌گو با خبرنگار (ایبنا) اظهار کرد: ماکسول، نابغه‌ای است که در نیمه اول قرن نوزدهم، یک تغییر بنیادی در حوزه الکترومغناطیس ایجاد کرد که تمام ابهامات و تناقضاتی که تا آن زمان فیزیکدانان و دانشمندان احساس می‌کردند را برطرف کرد و در نتیجه بنیانگذار نظریه الکترومغناطیس امروزی، ماکسول محسوب می‌شود.
تدوین دو رساله درباره الکتریسیته و مغناطیس
وی ادامه داد: ماکسول در هر مقطعی از زندگی علمی خود، نظرات خاصی ارائه می‌کرد که همه بنیادی بود؛ از جمله «نظریه جنبشی گازها». در اواخر نیمه دوم قرن نوزدهم، وی «نظریه الکترومغناطیس» را مطرح کرد و این نظریه را در قالب دو رساله درباره «الکتریسیته» و «مغناطیس» منتشر کرد. در این دو کتاب، نظریات بنیادی وی در زمینه الکترومغناطیس مطرح شده است. این کتاب‌ها، در اواسط قرن بیستم تجدیدچاپ شد.
راشد محصل در ادامه گفت: وی مقالات متعددی نیز در زمینه علم ریاضی و فیزیک نوشته است. ماکسول در 15 سالگی، نخستین رساله ریاضی خود را منتشر کرد. آثار ماکسول امروزه به‌صورت یک سری معادلات در تمامی رشته‌های فیزیک و مهندسی برق در دانشگاه‌های مختلف دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. اصولا تحولی که در نظریه الکترومغناطیس و فناوری بخصوص در زمینه مخابرات و ارتباطات امروزی وجود دارد، براساس نظریات ماکسول است.
مدرس دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران افزود: موارد و نظریاتی که در زمان ماکسول و دانشمندان آن دوره مطرح شد، خیلی بنیادی هستند و امروزه با پیشرفت نظریات نور و الکترومغناطیس، پیشروی در تحولات بنیادی خیلی مشکل است.
دانشگاهیان ما در زمینه علم الکترومغناطیس و مخابرات به‌روز هستند
وی در ادامه درباره وضعیت علمی کشور در زمینه‌های نور و الکتریسیته و مخابرات در کشور عنوان کرد: تاکنون کتاب‌های زیادی در زمینه‌های یاد شده در کشور تالیف و بسیاری از کتاب‌های جدید که براساس علم روز دنیا تالیف شده‌اند نیز در ایران از سوی متخصصان و دانشگاهیان ترجمه شده است، دانشگاهیان ما در این زمینه به‌روز هستند.
راشد محصل با اشاره به این‌که کتاب به تنهایی برای کار پژوهش کافی نیست، ادامه داد: کتاب از نظر نو و به‌روز بودن از مقالات عقب‌تر است و هنگامی که یک‌سری مقاله به‌صورت منسجم در جایی جمع‌آوری می‌شوند، تازه قابلیت انتشار در قالب کتاب را پیدا می‌کنند.
ارتباط دائم با دانشگاه‌ها و مراکز علمی دنیا
مدرس دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران گفت: در حال حاضر وضعیت تعداد کتاب‌ها و همچنین منابع قابل دسترسی از طریق اینترنت در این حوزه‌ها در کشور مناسب است، ولی باید همواره ارتباط‌مان را با دانشگاه‌های بزرگ دنیا حفظ کنیم. بسیاری از تازه‌های علم از طریق این ارتباطات بین‌دانشگاهی و اشتراک داشتن در نشریات معتبر علمی منتقل می‌شود.
وی در ادامه درباره لزوم تغییر دیدگاه و سطح نگاه جامعه به مقوله علم اظهار کرد: ماکسول در مدت 48 سال عمر خود، تحول بنیادینی در علم ایجاد کرد. با تعمیم «قانون آمپر» تحولی ایجاد کرد که ما امروزه اثرات آن‌را می‌بینیم. نگاه این دانشمندان به علم، نگاهی نقادانه و کنجکاوانه بود ولی متاسفانه امروزه نگاه جامعه ما، سطحی و نتیجه‌گراست و در نتیجه تعمق و حس کنجکاوی مغفول باقی مانده است.
ترغیب جامعه به کتابخوانی و لزوم تجهیز کتابخانه‌ها
راشد محصل افزود: به اعتقاد من باید تدابیری اتخاذ شود که کتاب آسان و ارزان‌تر در اختیار مخاطب قرار گیرد و هم نویسندگان و هم مخاطبان از فرم سطحی و ظاهری، به فرم واقعی و عمقی مباحث برسند؛ باید دیدمان را نقادانه و خلاقانه کنیم. برای توجه جوانان به فرهنگ و ارزش‌ها، کتاب و کتابخوانی باید بیشتر در کشور تبلیغ و جوانان را از راه‌های مختلف به آن ترغیب کرد.
این مدرس رشته مهندسی برق، درباره راهکارهای ترغیب جامعه به فرهنگ کتاب و کتابخوانی عنوان کرد: به‌نظر می‌آید که اکنون قیمت کتاب‌ها بسیار بیشتر از توان خرید اکثریت جامعه است. دولت و نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی باید کمک‌ها و تشویق‌هایی در این زمینه صورت دهند.
وی گفت: تجهیز کتابخانه‌ها اعم از کتابخانه‌های عمومی و تخصصی و دانشگاهی، از نظر امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افرازی و به‌روز بودن کتاب‌ها نیز بسیار مهم است. همچنین کتابخانه‌ها باید با دیگر کتابخانه‌های بزرگ دنیا، مراکز علمی و دانشگاهی و نشریات معتبر در ارتباط دائم باشند. حتی اگر نمی‌توان به یکباره این تحولات را به همه جامعه تعمیم داد، در دانشگاه‌ها و مدارس وقوع این امر ضروری است.
آشنایی با جيمز کلارک ماکسول
جيمز کلارک ماکسول، فيزيکدان انگليسی در 13 نوامبر 1831 میلادی در شهر ادينبورو در اسكاتلند به دنيا آمد و تحصيلات مقدماتی خود را در آن شهر آغاز کرد. وی در دوران مدرسه به رياضيات علاقه نشان داد و استعدادش در اين زمينه شكوفا شد، به طوری‌كه در 14 سالگی به اخذ مدالی در رياضيات نائل آمد.
ماكسوِل در سال بعد، مقالهای درباره روش ترسيم منحنیهای بيضوی كامل به انجمن سلطنتي ادينبورو تقديم كرد. اين رساله به حدی كامل، جامع و مهم بود كه جمع زيادی حاضر به قبول اين واقعيت نبودند كه نوجوانی 15 ساله آن‌را تهيه كرده است.
وی در 16 سالگی برای ادامه تحصيل وارد دانشگاه در زادگاه خود شد و در نتيجه آشنايى با فیزیکدان بزرگ اسكاتلندی، به پديدههای نوری و فيزيک علاقهمند شد. ماکول پس از مدتی بر اثر مطالعه فراوان و راهنمايى استادش مايكل فارادِی، متوجه شد كه امواج نورانی و الكترومغناطيسی در حقيقت چيز واحدی هستند. چند سال بعد اين نظريه تاييد شد و ماكسول بار ديگر به مطالعه و تفكر در اين زمينه پرداخت.
انتشار «دوره الكتريسيته و مغناطيس» در 40 سالگی
این نابغه علم، در سال 1871 میلادی، كتاب خود به نام «دوره الكتريسيته و مغناطيس» را منتشر كرد و اين اثر چنان بديع بود كه بلافاصله به سِمَت استادی كرسی فيزيک دانشگاه كمبريج انگلستان انتخاب شد.
ماکسول در اين كتاب توانست با مجموعه چهار معادله كوتاه خود، واكنش و تاثير متقابل ميدانهای الكتريكی و مغناطيسی را به درستی شرح دهد و به عنوان مكتشف و بنيانگذار قوانين نور و الكتريسيته معرفی شود. وی معادلات سادهای ابداع كرد كه تمامی پديدههای مختلف برق و مغناطيس را توجيه میكرد.
ماکسول همچنین دريافته بود كه تمامی مولكولهای يک گاز با سرعت واحدی حركت نمیكنند و از اين‌رو فرمولی به‌دست آورد كه نشان میداد چه بخشی ازمولكولهای يک گاز در حرارت موردنظر، با چه سرعت مشخصی حركت خواهند كرد. اين فرمول كه «فرمول انتشار ماكسول» نامیده می‌شود، يكی از پر استفادهترين فرمولهای عملی رياضی است و كاربردهاي مهمی در شاخههای فيزيک دارد.
عمر جِيمز كلارک ماكسول، بنيانگذار قوانين نور و الكتريسيته، كوتاه بود و سرانجام در پنجم نوامبر 1879 میلادی، در سن 48 سالگی درگذشت.