مدیر انجمن ناشران دانشگاهی: کتاب‌های تالیفی، بازار جهانی ندارند

محمدرضا حاتمی، مدیرمسوول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با اشاره به تاریخچه انتشار کتاب‌های دانشگاهی در ایران، اظهار کرد: بیشترین آمار انتشار کتاب‌های تالیفی حوزه دانشگاهی، به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مربوط می‌شود. در زمان تعطیلی دانشگاه‌ها در سال 1359، با شکل‌گیری مرکز نشر دانشگاهی، کار ترجمه متون انگلیسی که در دنیا تدریس می‌شدند، آغاز شد.

وی ادامه داد: به‌تدریج با افزایش تعداد دانشجویان و تنوع رشته‌های تحصیلی، موسسات خصوصی نیز به نشر کتاب‌های دانشگاهی اقدام کردند، به‌گونه‌ای که اکنون کتاب‌های دانشگاهی که در ایران تولید می‌شوند، جوابگوی بیش از 80 درصد نیازمندی‌های کشور هستند.

مدرس دانشگاه تهران، توضیح داد: علاوه بر ناشران بخش خصوصی، اکنون سه مرکز عمده دولتی به نام‌های مرکز نشر دانشگاهی، انتشارات دانشگاه تهران و انتشارات سمت هم در تولید کتاب‌های دانشگاهی نقش مهمی دارند. البته ناگفته نماند

که دیگر ناشران بخش دولتی و دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه علم و صنعت نیز در تولید کتاب‌های دانشگاهی سهم ویژه‌ای دارند.

حاتمی، درباره سطح کیفی این آثار گفت: کتاب‌های ترجمه شده حوزه دانشگاهی نسبت به کتاب‌های تالیفی این حوزه، از نظر کیفی در سطح بهتری قرار دارند. متاسفانه کتاب‌های تخصصی حوزه‌های علمی به دلیل دربرداشتن متون انگلیسی، در داخل کشور از استقبال ناچیزی برخوردارند. البته از زمانی که دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی در کشور راه‌اندازی شدند، بخشی از این کتاب‌ها نیز در کشور ترجمه و ارایه شده‌اند.

وی با بیان این‌که سطح کیفی کتاب‌های تالیفی حوزه‌های علمی به‌ویژه در حوزه‌های فنی‌ ـ مهندسی، علوم پزشکی، علوم پایه حتی علوم انسانی از وضع مساعدی برخوردار نیستند، عنوان کرد: مدرسان دانشگاه‌ها باید با هدف ارتقای سطح علمی جامعه، دست به قلم شوند و مطابق با علم روز، برای تالیف کتاب‌ اقدام کنند. دولت نیز در این راستا شرایطی را فراهم کند تا این‌گونه کتاب‌ها به زبان‌های زنده دنیا ترجمه و در نهایت در بازار منطقه و دنیا عرضه شوند.

مدیرمسوول انتشارات دانش‌نگار، ادامه داد: در صورتی‌که کتاب‌های تالیفی بازخورد جهانی پیدا کنند، مورد قضاوت بین‌المللی قرار می‌گیرند و نقاط ضعف آن‌ها مشخص می‌‌شود. در چنین وضعی، مولفان نیز در راستای برطرف‌کردن نقاط

ضعف و تقویت نقاط قوت آن‌ها گام برمی‌دارند.

مدرس دانشگاه تهران، در پاسخ به این سوال که «ناشران دانشگاهی در ارتقای سطح علمی کشور چه نقشی بر عهده دارند؟» گفت: متاسفانه گرانی مواد اولیه کتاب که از سال 1386 تاکنون به حدود 10 برابر خود رسیده‌است، خودبه‌خود بر قیمت کتاب تاثیر منفی گذاشته و از تعداد خریداران کتاب کاسته‌است. در چنین شرایطی، ممکن است ناشران از روزآمدکردن و ویرایش‌های جدید آثار استقبال نکنند و این مساله بر کیفیت و کمیت کار ناشران دانشگاهی نیز تاثیرگذار است. 

وی توضیح داد: برای برطرف‌کردن این معضل، باید به ناشران توصیه کرد که این بحران و رکود گذراست، بنابراین، باید بکوشند تا ویرایش‌های جدید کتاب‌های تالیفی و ترجمه‌ای را نیز منتشر کنند.

مدیرمسوول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، در پاسخ به این سوال که «به مولفان و پژوهشگران حوزه دانشگاهی برای غنی‌سازی آثار چه پیشنهادی دارید؟» اظهار کرد: بدون تردید، هر اندازه مولفان و پژوهشگران حوزه دانشگاهی در رشته‌های خود از تخصص‌های لازم برخوردار باشند، سطح علمی آثارشان نیز با کیفیت بهتر و غنی‌تر تالیف و منتشر می‌شوند. البته مولفان و پژوهشگران حوزه دانشگاهی، باید زمانی دست به انتشار آثارشان بزنند که آن آثار ضمن داشتن مطالب جدید، به حد قابل قبولی از تدوین نیز رسیده باشند.

حاتمی، با بیان این‌که مولفان باید نتیجه تحقیقات جدید محققان داخلی و خارجی را در آثار خود بگنجانند، افزود: مدرسان دانشگاه‌ها و پژوهشگران حوزه‌های علمی، باید با هدف ارتقای سطح علمی کشور، آخرین ویرایش‌های کتاب‌های انگلیسی‌زبان را نیز ترجمه و به ناشر ارایه کنند.

وی در پاسخ به این سوال که «تالیف کتاب یکی از ملاک‌های ارتقای رتبه علمی مدرسان دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. این موضوع چه فایده و آسیب‌هایی را به دنبال دارد؟ آیا این‌گونه کتاب‌ها متناسب با نیاز جامعه و منطبق با اصول نگارش تالیف می‌شوند یا تنها برای ادای تکلیف نگاشته می‌شوند؟» گفت: به‌یقین این موضوع بسیار ارزشمند و پسندیده است، زیرا انسان‌ها برای انجام هر فعالیت فرهنگی موثر و استمرار بخشیدن

به آن، نیاز به تشویق و تمجید دارند. البته اگر یک مدرس دانشگاه کتابی را تالیف یا ترجمه می‌کند، نباید به جنبه‌های مادی آن توجه کند، زیرا اگر وی به دنبال حق‌التدریس باشد، بدون شک حق‌الزحمه او بیشتر از تالیف یک کتاب خواهد بود، بنابراین، باید ارزش معنوی تالیف کتاب را در نظر داشته باشد.

مدرس دانشگاه تهران در این‌باره ادامه داد: همین ارزش معنوی تالیف آثار نیز باید دیده شود. بنابراین چه عیبی دارد که یکی از ملاک‌های ارتقای رتبه علمی مدرسان دانشگاه‌ها، تالیف کتاب باشد. چون این موضوع نه تنها باعث تشویق آن‌ها برای نوشتن می‌شود، بلکه زمینه کاربرد زبان فارسی در کشور و پویایی و ماندگاری زبان فارسی را فراهم می‌کند. البته بدون تردید هیچ فعالیتی بی‌عیب و نقص نیست، اما معتقدم آسیب‌های این موضوع آن‌قدر محدود و اندک هستند که بشود از آن‌ها صرف‌نظر کرد.

مدیرمسوول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، درباره انطباق داشتن یا نداشتن این‌گونه کتاب‌ها با نیازهای جامعه و اصول نگارش آن‌ها، بیان کرد: اگر مراکز علمی و دانشگاه‌ها، کلاس‌هایی را با هدف آموزش ویژگی‌های یک تالیف خوب و ارایه اصول نگارش یک اثر علمی، برای مدرسان دانشگاه‌ها برگزار کنند، از تعداد عیوب این‌گونه آثار کاسته می‌شود و به‌تدریج بر غنای سطح علمی این آثار و به مراتب سطح علمی جامعه افزوده می‌شود.

حاتمی گفت: متاسفانه هیات‌های ممیزه دانشگاه‌هایی که رتبه علمی مدرسان را براساس تالیف کتاب می‌سنجند، کتابی را می‌پذیرند که از سوی دانشگاه چاپ شده باشد و اگر کتاب مدرس از سوی ناشر خصوصی یا ناشر تازه‌کار منتشر شده باشد، رتبه علمی به او تعلق نمی‌گیرد. در صورتی‌که این هیات‌ها، باید کتاب‌های مدرسان را براساس محتوای آن‌ها ارزیابی کنند و اگر کتابی خوب تالیف یا ترجمه شده‌است، به اهدای رتبه علمی مدرسان دانشگاه‌ها اقدام کنند.

مدرس دانشگاه تهران، در پایان با تاکید بر ضرورت حمایت‌های مادی و معنوی از مولفان و پژوهشگران حوزه‌های دانشگاهی با هدف تولید آثار غنی‌تر، اظهار کرد: اگر می‌خواهیم جامعه از سطح علمی بالایی برخوردار باشد باید شرایطی فراهم شود که کتاب‌های تالیفی کشور در بوته نقد قرار گیرند. برای تحقق این موضوع، می‌توان در دانشگاه‌ها جلسه نقد و بررسی آثار تازه منتشر شده در رشته‌های ویژه برگزار کرد و شرایطی را فراهم آورد که به تعداد رشته‌های دانشگاهی، کتاب برتر معرفی شود.