خیال علی اصغر معصومی…

فراوری: سمیه فروغی، بخش هنری تبیان

علی اصغر معصومی از نسل نقاش های نوگرای ایرانی بود که در دهه چهل شمسی با اندوخته هنر ایرانی و آموزش هنر غربی، پایه گذار جنبشی با مولفه های هنری ملی و ویژگی های جهانی در هنرهای تجسمی شناخته می شد. حاصل این هنر ملی با ویژگیهای جهانی، بنا بر نقل عزیز معتضدی، مکتب سقاخانه به عنوان یک جنبش هنری است.  .

این هنرمند در سال ۱۳۱۲ در شهر کنگاور٬ استان کرمانشاه به دنیا آمد ، وی در نوجوانی به تهران سفر کرد و در سال ۱۳۳۴ از هنرستان نقاشی کمال الملک فارغ التحصیل شد و سپس در هنرستان هنرهای تزئینی ایرانی ادامه تحصیل داد.
او درباره دوران آموزش خود می گوید: « بعد از چهار سال آموزش از اساتیدی چون حسین شیخ، محمود اولیا، رفیع حالتی و ۶. و نقاشی از روی طبیعت، متوجه شدم که طبیعت سازی کار من نیست و تمایلی به انجام آن ندارم. دوست داشتم در زمینه نقاشی ایرانی کار کنم و مانند نقاشان دوره قاجار یا صفویه و یا مانند نقاشان قهوه خانه خیالی سازی کنم.»

 اولین نمایشگاه انفرادی خود را در گالری «هنر جدید» به سال ۱۳۴۳ برپا کرد.حضور در حیطه فعالیت های مربوط به گرافیک، او را به جمع زیادی از حاضران و فعالان عرصه گرافیک آشنا کرد. این آشنایی ها بعد از مدتی به همکاری نزدیکی تری منجر شد.

وی مدتی همراه مرتضی ممیز به پاریس رفت و پس از بازگشت در سال ۱۳۴۲ همراه با فرشید مثقالی٬ مرتضی ممیز و فرهاد بشارت شرکتی تبلیغاتی تاسیس کرد. وی که دستی در فیلمسازی داشت، شش فیلم انیمیشن برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان، شرکت ملی گاز، شرکت خوراک، کفش ملی و سون آپ تولید کرد.

سال ۱۳۴۶ به عنوان تصویرگر در یک کار گروهی برای انتشار کتاب شاهنامه فردوسی مشارکت کرد. «محمد جعفر محجوب» برای بررسی متن، «جواد شریفی» خوشنویسی، «محمد احصایی» صفحه آرایی، «محمد بهرامی» تصویرسازی رنگی و «مصورالملکی» نیز برای تشعیر این کتاب مشارکت داشتند. انجام این کتاب حدود چهار سال زمان برد و طی این مدت معصومی حدود ۲۵۰ طرح سیاه و سفید با قلم راپید و روی مقوای اشتنباخ اجرا کرد. سرمایه ای که در آن زمان صرف این کتاب شد، حدود هشت میلیون تومان بود و بعد از چاپ به قیمت هفتصد تومان به فروش رسید. فعالیت در عرصه کارهای گرافیک باعث شد تا دومین نمایش انفرادی آثار وی، دوازده سال بعد، ابتدا در گالری «سیحون» و سپس در «نگارخانه تهران» اتفاق بیفتد.
«کفترباز» فیلم داستانی به سفارش مرکز تحقیق تلوزیون، از مهمترین آثار این نقاش است. وی در تصویر سازی کتاب های درسی همکاری کرد و در زمینه تصویرسازی و گرافیک با انتشارات فرانکلین فعالیت داشت. معصومی پس از انقلاب  و پیش از سفرش به اروپا، با تکیه بر اسلوب خود به نقاشی از موضوعات مربوط به آن سال ها پرداخت. مهمترین اثر او در بحبوحه جنگ، تابلویی با ابعاد ۱۸۰×۱۳۰ cm با رنگ روغن با نام «فتح المبین» – اولین پیروزی بزرگ ایران در جنگ با ارتش بعثی – است که بی شباهت به پرده نگاری های نقاشان قهوه خانه نیست. وی در سال ۱۳۶۲به اسپانیا رفت و بعد از پنج سال راهی کانادا شد و در مونترال اقامت گزید. او در سال ۱۳۸۳ پس از بیش از ۲۰ سال به ایران بازگشت و نمایشگاهی از آثار تازه اش در گالری های سیحون و دی برپا کرد.

شیوه نقاشی های معصومی

وی آثار خود را به لحاظ شکل کار، به چهار بخش تقسیم می کند، و تقریباً از آغاز فعالیت خود تا کنون، این چهار شیوه را بدون تقدم خاصی پیش برده است.
– باز نمود کیفیات شاعرانه طبیعت: در این دسته از آثار، طبیعت الگوی هنرمند است. او شاعرانگی اثرش را از طریق کم و محو کردن فاصله تیرگی ها و روشنایی ها، به کار بردن خاکستری های فامدار و لحظه ای که از طبیعت برگزیده است، ارایه می دهد.
– دوره صفویه و قاجاریه: وی در این دو بخش از کارهای خود به استفاده از الگوها و مضامین و ترکیب های به کار برده شده در دیوارنگاری ها و تک پیکره های مکتب اصفهان در دوره صفویه و «پیکرنگاری درباری» قاجاریه می پردازد. «از ترکیب ها استفاده می کنم، ولی کارهای من از نظر ساختمان، ربطی با کارهای این دوره ها ندارد. روی طراحی و رنگ آثارم، بسیار کار شد و با دانش آکادمیک من همراه شده است. لباس ها و حرکات بر اساس الگوهای این دوره است اول چیزهای ناییف و خلاف انتظار را کنار می گذارم. در عوض سعی می کنم آن ها را به جلو ببرم و تکامل بخشم در عین حال مثلاً در دستی که می سازم، به آناتومی آن کاری ندارم. بلکه به ترکیب و ساختمان ان توجه می کنم. آن ساختار اصلی که در نقاشی های صفویه و قاجار هست را دستکاری نکرده، بلکه سعی می کنم تا در جهت خواسته ی خودم حرکتش دهم.»
– کارهای گل و مرغ: این بخش از کارها بر اساس نقاشی های گل و مرغ در اواخر دوره صفویه و دوره های زند و قاجاریه شکل گرفته اند. «مصرف این نقاشی ها در گذشته، بیشتر برای قلمدان ها، جلد کتاب، صفحات قرآن و جلد آینه استفاده داشته است. اما من وقتی به گل و مرغ پرداختم سعی کردم مصرف آن را عوض کنم. چون حالا نه قلمدان و نه کار کتابت چون گذشته رواج دارد، آن را به طبیعت بیجان تبدیل کردم. »
برای این منظور از تکنیک های مختلفی بهره بردم. مثلاً اگر کسی در گذشته می خواست گلی صورتی را فرضاً در اندازه پشت ناخن بسازد، ابتدا این سطح کوچک را صورتی کرده، سپس با قلمی دیگر، با نقطه های ریز، آن را پرداخت می کرد، تا حالتی نرم پیدا کند. اما وقتی این موضوع را به صورت طبیعت بیجان به کار بردم، کار بزرگ شد . دیگر امکان نداشت آن را به صورت گذشته اجرا کرد و می بایستی از پرسپکتیو در رنگ نیز استفاده شود. از آن جایی که از دوره قاجاریه، نقاشی نیم حجمی پیدا کرده بود، من نیز به آن نیم حجمی داده و با حفظ فضا و ترکیب بندی جدید، و با ساخت و ساز و اجرایی متفاوت آن ها را کار کردم.
– کارهای ترکیبی (درهم): در این دسته از کارهای، معصومی به استفاده ترکیباتی از شیوه های صفویه و قاجاریه و سطح انتزاعی، بافت دار و خط (نگارش) پرداخته است. یکی از جنبه های اصلی کار من مینیاتور ایرانی است. سعی می کنم با دنبال کردن ارکان مینیاتور و تلفیق آن ها با هنر مدرن، ضمن حفظ بررسی و شناسایی هویت خودمان، از دنیای مدرن معاصر هم جا نمانم.
وی در گفت و گویی و در توضیح پیرامون روش کار خود می گوید: «رجوع من به نقاشی خیالی سازی در گذشته با آگاهی و مطالعه کامل صورت گرفت، نقطه شروع و حرکت در تغییر دیدگاه و تصحیح روش آینده کارهای من بود.»

منابع:
– تسنیم
– ویستا