چهره صلح و امید در عروسک های بومی و نوروزی

فرآوری: سمیه فروغی، بخش هنری تبیان

انگیزه ساخت عروسک از هزاران سال قبل وجود داشته است وهنرمندان زیادی اندیشه های خود را از طریق عروسک القا کرده اند..این هنر وسیله ارتباط وعامل بسط احساسات بشری نیز هست ، علاوه بر این از گذشته دور تاکنون ثابت شده که عروسک ها نقش مهمی در رشد خلاقیت کودکان دارند.
به دلیل پیشرفتهایی که در ساخت عروسک ها مشاهده می شود، هنر عروسک سازی ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد پیدا کرده ؛ در این روند، ماده ای که تاثیر به سزایی در ساخت عروسک داشت “وینیل” بود؛ وینیل عروسک سازی را متحول کرد و عروسک سازان را قادر ساخت تا به جای استفاده از کلاه گیس یا نقاشی کردن مو، برای عروسک مو بکارند. با اینکه امروزه بیشتر عروسک ها با استفاده از این مواد جدید به تولید انبوه می رسند بسیاری از عروسک سازان امروزی از مواد سنتی گذشته استفاده می کنند تا عروسک هایی باب طبع کلکسیونرها تولید کنند.
ازجمله فعالیتهای اخیر که در رابطه با  هنر عروسک سازی انجام شده، برگزاری همایش پنل تخصصی«عروسک های بومی و نوروزی» بوده که در هفته جاری برگزار شد؛ در این راستا، دبیر شورای سیاست گذاری بزرگداشت آیین ملی نوروز”سمیع الله حسینی مکارم” گفت که، به دلیل کارکردهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی امنیتی نوروز، سازمان میراث فرهنگی به این نتیجه رسید تا در کنار برنامه ریزی هایی که دارد بحث نوروز را نیز در اولویت خود قرار دهد به همین دلیل شورای سیاست گذاری آیین ملی نوروز از تیرماه امسال کار خود را آغاز کرد و تا امروز توانسته ایم این همایش را برنامه ریزی کنیم.
معاون توسعه مدیریت سازمان میراث فرهنگی با اشاره به وجود برخی افراطی گری ها توسط گروه های خشن و جنگ طلب، ترویج گفتمان نوروز را که صلح و امنیت و دیپلماسی در منطقه ایجاد می کند ضروری دانست و افزود: اگر به نوروز و ابزارهای متعدد آن به عنوان یک میراث توجه کنیم قطعا تأثیری که در جاذبه های گردشگری خارجی و داخلی دارد نیز بسیار حائز اهمیت خواهد بود. او با اشاره به کارکردهای مهم و تعهداتی که سازمان میراث فرهنگی دارد، افزود: وظیفه داریم ارزش های نوروز را ترویج دهیم و جوامع و اقوام را ترغیب کنیم تا آیین های نوروزی را پاس بدارند و حفاظت کنند. سازمان میراث فرهنگی نیز موظف است آنچه را تاکنون کمرنگ شده معرفی و احیا کند.

وی با اشاره به کشف بیش از ۳۰ میراث ناملموس در جوامع محلی در مدت زمان بررسی های میدانی درباره آیین های نوروزی ادامه داد: به همین دلیل معتقدیم هنوز آیین های زیادی وجود دارند که باید بررسی و شناسایی شوند و وظیفه میراث فرهنگی نیز پیگیری و دنبال کردن آن هاست. بنابراین انتقال مفاهیم و ارزش ها به نسل آینده برای کودکان مان که ارزش های فرهنگی را فرا می گیرند و انتقال دهنده آن به نسل های بعدی هستند، ارزشمند است.
حسینی مکارم با اشاره به وجود آیین های دیگری مانند یلدا و جشن مهرگان در ایران باستان قصد بر این دارد که، در سال های آینده یک دبیرخانه دائمی برای این نوع آیین ها ایجاد کنند و پنل های تخصصی برای شناخت و پژوهش آن ها تشکیل دهند. وی همچنین به ایجاد ۱۲ نقطه پایلوت به عنوان نوروزگاه در ۱۲ استان کشور اشاره کرد « به دلیل محدودیت زمان و اعتبار موفق شدیم امسال فقط ۱۲ استان را به صورت پایلوت انتخاب کنیم، تا آیین هایی را که متناسب با شرایط قومی هستند در این پایلوت ها اجرایی کنیم.»
ژانت الیزابت بلیک، مشاور بین المللی یونسکو در حوزه میراث ناملموس نیز در سخنانی با تأکید بر اینکه ۲۷ سال پیش یونسکو منشوری را تدوین کرد تا از میراث ناملموس حفاظت کند، گفت: از ۱۹۹۷ یک تحول در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی و بخش هایی از آن آغاز شد. مسئله حفاظت و حمایت نیز بخشی از این تحول است که ابتدا از ابنیه تاریخی آغاز شد و حالا به سمت میراث ناملموس می رود.وی با تأکید بر اینکه نه تنها امروز میراث ملی نوروز را جشن می گیریم بلکه در جوامع محلی و قومی نیز ریشه دار بودن این جشن را همیشه به خاطر داریم، ادامه داد که، انتخاب عروسک های نوروزی و قومی یک حرکت چشمگیر و مهم بود چون نشانگر حفظ میراث قبل از نوروز نیز بوده است که همان مشارکت مردم را با نهادها دولتی می طلبد. به اعتقاد وی قراردادن این مسئله در چارچوب حقوق بشر قابل اهمیت است.
او افزود: زمانی که کنوانسیون ۲۰۰۳ را پیش بینی کردند به مسئله نوروز اهمیت ویژه ای داده شد. نه تنها حفظ، بلکه احیای آن نیز قابل اهمیت بود. زمانی هم که پیش نویس این کنوانسیون تهیه شد ایده های جدیدی درباره آن مطرح شد. وی انتقال نقش عروسک های بومی به مردم امروزی را بسیار حائز اهمیت دانست و افزود: زنان و کودکان نقش کلیدی در حفاظت از این میراث ناملموس دارند. زنان ارتباطی قوی با میراث فرهنگی و توسعه پایدار دارند و می توانند خود را با آنان تطبیق دهند و تلاش می کنند رویه های سنتی را حفظ کنند. او انتخاب عروسک های نوروزی و بومی را یک ایده خوب دانست و تأکید کرد: هویت فرهنگی در این زمینه اهمیت دارد که ما چه بوده ایم و چه هستیم. معمولا ما این نوع مسائل را به بچه ها نیز یاد می دهیم. عروسک های سنتی نقش بسزایی در هویت فرهنگی و ملی دارند. جایی مانند اسکاتلند عروسک های خود را با پوشاندن دامن هایی به گردشگران می فروشد. در ایران چه کاری در این زمینه انجام شده است؟
بلیک تأکید کرد: این میراث کلید اصلی است و باید فقط از طریق انتقال و گذر باقی بماند، در واقع یک نوع احترام فی مابین است که بخش مهمی از کنوانسیون ۲۰۰۳ نیز محسوب می شود.
سیداحمد محیط طباطبایی، عضو هیات اجرایی ایکوم ایران نیز در صحبت هایی نوروز را یک سنت زنده دانست و تأکید کرد: در این ایام هر کس در هر نقطه از دنیا تلاش می کند به جایی که ریشه اش از آنجا پا گرفته برود که این خود یک سنت نوروزی است.
قائم مقام ایکوم ایران عروسک ها را دستاوردهای بشری دانست که در جهت هنجارهای اجتماعی به خصوص در دوره شهرنشینی باید بیشتر به آن ها توجه شود و افزود: عروسک ها را مخاطبانی قرار داده ایم که حاملان فرهنگی ما هستند، چون به علت سیر میراث معنوی در طول زمان برخی از آیین ها در قالب عروسک شکل گرفته اند. او حاجی فیروز را نمونه ای از این عروسک ها دانست که در حوزه نوروز جای خود را پیدا کرده اند و بده بستان تاریخی دارند و ادامه داد: عروسک یک پدیده بسیار مهم و هنجار فرهنگی است که نقطه مقابلی هم دارد و از طریق آن می توان مفاهیم فرهنگی دیگری را نیز وارد فرهنگ بومی کرد.

منابع:
– ایسنا
– گیلان
– ایرانک